AYM’nin hangi yetkisi iktidarda rahatsızlık yaratıyor?

Türkiye gündemini iki gündür meşgul eden ve yüksek yargı organları Anayasa Mahkemesi (AYM) ile Yargıtay arasında siyaseti de içine alacak şekilde yaşanan kriz devam ediyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın açıklamaları sonrası önümüzdeki günlerde AYM’nin yapısı ve fonksiyonlarının siyasetin gündemine oturacağı tahmin ediliyor.

AYM ile ilgili tartışma, Yargıtay 3. Ceza Dairesi’nin AYM’nin TİP Hatay Milletvekili Can Atalay ile ilgili hak ihlali kararına direnerek Atalay kararına imza atan AYM üyeleri hakkında suç duyurusunda bulunmasıyla başladı.

AYM’nin daha önce de Atalay diğer kimi kişisel müracaatlar hakkında verdiği kararların da AKP ve MHP’yi uzun müddettir rahatsız ettiği biliniyor. Bu nedenle AYM kararlarından duyduğu hoşnutsuzluk iktidarı yüksek yargı kurumunun yetkilerinin yeniden düzenlenmesi uğraşına yöneltmiş durumda.

Özbekistan dönüşünde gazetecilere yaptığı açıklamada son yargı krizine ilişkin Yargıtay’a destekleyici Cumhurbaşkanı Erdoğan, AYM’nin “son periyotta birçok yanlışı arka geriye yapar hale geldiğini” savundu.

Açıklamasında Atatürk’ü anma programındaki konuşmasında ise yargı kurumlarının kararlarının da tartışılabilir olduğunu, yüksek mahkemeler dahil hiçbir organın eleştirilemez olmadığını söyleyen Erdoğan, “Yargının iki kurumu arasındaki yetki tartışmasının tahlil yeri anayasadır, maddelerdir. Anayasa, ‘devlet başkanı’ sıfatıyla bize ‘devlet organlarının uyumlu çalışmasını temin’ görevi vermektedir. Biz bu tartışmada taraf değil hakem pozisyonundayız. Fakat mevcut anayasamız ve maddelerimiz, bu hususta yetersiz kalmaktadır” dedi.

MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli de daha önce yaptığı açıklamalarda AYM’yi sert bir lisanla eleştirerek HDP için açılan kapatma davasındaki kararları nedeniyle AYM’yi hedef almış ve “Mahkeme’nin yeniden yapılandırılmasını gerekli görüyoruz. Bu kapsamda mahkemenin statüsü, kuruluş ve yargılama temelleri ile üye yapısının esaslı bir ıslahata tabi tutulmasını hedefliyoruz. Elbette yapacağız, hep birlikte başaracağız” tabirlerini kullanmıştı.

Peki AYM’nin kimi kararları ile Cumhur İttifakı’nın tenkitlerine neden hedef oluyor? AYM’de nasıl, ne kapsamda değişiklik isteniyor? Hangi yetkileri iktidarı rahatsız ediyor?

Bireysel müracaat hakkıyla ilgili rahatsızlık

AYM’nin hangi yetkilerinin “tırpanlanacağının” şu an için net olmadığına işaret eden Atılım Üniversitesi Öğretim Üyesi Timuçin Köprülü, AYM’nin en temel birtakım fonksiyonlarını kanunların Anayasa’ya uygunluğunu denetlemek, siyasi parti kapatma davalarına bakmak, partilerin mali kontrolünü yapmak ve muhakkak bireylerin yargılanması sorumluluğunu üstlenmek olarak sıralıyor.

HDP ile ilgili kapatma davasının şimdi sonuçlanmadığını hatırlatan Köprülü, bu fonksiyonlardan fazla ferdî müracaat hakkının iktidar için sorun çıkardığı ve bunda bir sınırlamaya gidilmek istenebileceği kestiriminde bulunuyor.

Tartışmalı kararı alan Yargıtay 3. Ceza Dairesi, Atalay hakkındaki cezanın Anayasanın 14. Maddesi’ne girdiğini (Anayasa’da yer alan hak ve hürriyetlerden hiçbiri, Devletin ülkesi ve milletiyle ayrılamaz bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarına dayanan demokratik ve lâik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan fliyetler biçiminde kullanılamaz) ve dokunulmazlık kapsamı dışında yer aldığını savunmuştu.

Yargıtay 3. Ceza Dairesi, AYM’nin Can Atalay kararına uyulması halinde Fethullah Gülen, Adil Öksüz, Cemil Bayık, Murat Karayılan, Duran Kalkan, Sabri Ok Gülen yapılanması üyeleri ya da PKK yöneticilerinin de milletvekili olabileceğini savunuyor.

Bu kapsamda AYM’ye yapılan ferdi müracaat hakkı ile ilgili yapılabilecek bir değişikliğin AYM’nin diğer fonksiyonlarına de uzanıp uzanmayacağı şu an için belgisiz.

Cumhurbaşkanı Başdanışmanı Mehmet Uçum, Yargıtay’ın AYM’nin ihlal kararına uymama kararının “doğru” olduğunu savunarak, “Kim milli yargıdan yana kim değil belli olur” yorumunda bulunmuştu. Ankara kulislerinde gelinen noktada önce yüksek yargıdaki bu son krizin çözümlenmesine yönelik kimi adımların atılması ve akabinde AYM ile ilgili birtakım yeni düzenlemelere gidilebileceği konuşuluyor.

AYM neden kuruldu ve ehemmiyeti ne?

Şu anda yaşanan krizin ve yüksek yargının yetkilerinin kıymetini anlayabilmek için AYM’nin neden ve nasıl kurulduğuna da bakmak gerekiyor.

Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet’in ilanının akabinde getirilen 1924 Anayasası Mustafa Kemal Atatürk’ün liderliğinde tek partili bir periyotta uygulandığı için kurucu Meclis’i ve tek partiyi denetleyecek bir anayasa yargısına da ihtiyaç duyulmuyor. Bu durum çok partili hayata geçilene yani 1946’ya kadar herhangi bir sorun yaratmıyor.

Ancak 1946’dan sonra çok partili hayata geçişle birlikte “anayasa yargısı” eksikliği ortaya çıkmaya başlıyor.

Hukukçulara göre 1921 ve 1924 anayasaları TBMM’nin yetkileri üzerinde hiçbir çok önemli sınırlamaya yer vermemesi nedeniyle Meclis’te çoğunluğu sağlayan bir siyasî parti Anayasa’ya aykırı kanunları pürüz olmadan çıkartabiliyor ve azınlığın haklarını sonlandırmaya gidebiliyor. Yani Anayasa yargısı olmadığı için çoğunluktaki parti üstünde herhangi bir fren ve istikrar sistemi bulunmuyor.

Timuçin Köprülü, o periyottaki durumu “Bir denetleme düzeneği olmayınca var olan iktidar gerek muhalefeti ezmek manasında gerek farklı nedenlerle anayasaya aykırı kanunları rahatlıkla çıkartabiliyor” sözleriyle aktarıyor.

Bunun en çarpıcı örneği olarak ise eski başbakanlardan Adnan Menderes dönemi gösteriliyor. CHP Menderes’in liderliğindeki Demokrat Parti’yi çoğunluğu sayesinde istikrar ve denetlemenin olmadığı sınırsız iktidar kullanmakla eleştirerek anayasa yargısını kurmak için teşebbüslerde bulunuyor. Fakat bu teşebbüsler başarısız oluyor.

İktidar ile muhalefet arasındaki bu çatışmalı durum 27 Mayıs 1960 askerî müdahalesine kadar gidiyor.

Bu gelişmelerin akabinde anayasa yargısı ve bu çerçevede oluşturulan AYM bir iktidarın çoğunluğu üstünde istikrar ve denetleme olması gayesiyle 1961 anayasası ile getiriliyor.

Köprülü, AYM’nin temel fonksiyonunun iktidardaki partinin yahut koalisyonun “anayasaya aykırı kanunlar çıkartarak baskı yaratmasının önüne geçmek” olduğunu ifade ederek isimle olmasa da dünyanın pek çok demokratik ülkesinde iktidar üstünde bir denetleme düzeneği bulunduğunu hatırlatıyor.

AYM ile Yargıtay çatışması neden şu anda çıktı?

Peki krizin diğer tarafındaki Yargıtay’ın görev ve yetkileri neler?

“Divan-ı Ahkâm-ı Adliye” ismiyle 1868’te Osmanlı Padişahı Abdülaziz tarafından kurulan Yargıtay adli yargı kurumlarının verdiği karar ve kararları temyiz yolu ile inceleyen son merci.

2010 referandumu ile AYM’ye ferdi müracaat hakkının getirilmesinin akabinde iki kurumun yetkileri arasında bir “çakışma” meydana gelebildiğini söyleyen Köprülü, ferdî müracaatla bir ihlal gerçekleştiğinde bu ihlalin sonuçlarını ortadan kaldırma yönünde bir sorun ortaya çıktığını belirtiyor.

AYM’nin verdiği ihlal kararının uygulanması için ağır ceza mahkemesine gönderildikten sonra ilgili o mahkemenin bunu yapmayarak Yargıtay’a devretmesinin yanlış olduğuna dikkat çeken Köprülü, Yargıtay’ın ihlal kararı ile ilgili iki gün evvelki benzeri bir karar veremeyeceğini belirtiyor.

CHP Milletvekili Enis Berberoğlu’nun durumu ile ilgili de benzer bir süreç yaşandığını ve o periyotta avukatlarının AYM’ye yeniden başvurusu ve yeniden ihlal kararı çıkması ile bu sorunun aşıldığını hatırlatan Köprülü, “Şimdiki farklılık Yargıtay ‘Ben bu karara uymuyorum’ diye açıkça yazıp ayrıyeten AYM üyeleri hakkında suç duyurusunda bulunması” diyor.