Ebeveynlerin çocukların her an her ihtiyacına koşması doğru mu?

Pascal VrtickaBBC Future Sağlıklı çocuk gelişimi için çocukların ebeveynleri ile inançlı bağlanma üzerinden bağ kurması çok önemli. On yıllardır yürütülen araştırmalara göre, sosyal etkileşim kurarken ebeveynler ve çocukların beyinleri ve …

Dünya

03.06.2024 09:00

A⁺

A^-

Pascal Vrticka
BBC Future

Sağlıklı çocuk gelişimi için çocukların ebeveynleri ile inançlı bağlanma üzerinden bağ kurması çok önemli. On yıllardır yürütülen araştırmalara göre, sosyal etkileşim kurarken ebeveynler ve çocukların beyinleri ve davranışları arasında bir eşzamanlılık sağlanması bu süreçlerin çok önemli bir kesimi.

İnsanlar birbirleriyle farklı biçimlerde uyumlanarak yahut senkronize olarak bağ kuruyor. Biyodavranışsal eşzamanlılık ismi verilen bu süreçler, hareketlerin taklit edilmesi ve kalp atışı ile hormon salgılamanın birbirleriyle uyumlanmasını da kapsıyor.

Başkalarıyla birlikte vakit geçirirken beyindeki aktivitelerin, beynin aynı bölgelerinde aşağı yukarı aynı vakitte artması ile, beyinler birbirleri ile eşzamanlı hale gelebiliyor.

Ekip arkadaşlarımla bir arada yaptığımız araştırmada, ebeveyn ve çocuk oyun oynarken yahut birlikte sorun çözerken, beyinler arası senkronizasyonun nasıl sağlandığını gözlemledik.

Ancak yakın vakitte şunu merak etmeye başladık: Ebeveyn ile çocuk arasında daha fazla eşzamanlı olması her şartta daha mı iyi? Developmental Science mecmuasında yayımlanan makalemizde anlattığımız aynıi, tersine ebeveyn ve çocuğun fazla uyumlanması, bağlarındaki birtakım problemleri beraberinde getirebiliyor.

Son vakitlerde ebeveynlere sık sık, daima olarak çocukları ile uyumlu ve senkronize olmaları öneriliyor.

Yani çocukları ile fizikî olarak yakın olmaları, onlarla ahenk sağlamaları, muhtaçlıklarını sezerek her gereksinimlerine koşmaları tavsiye ediliyor.

Bu tavsiyeler, hem bağlanma teorisini, hem de ebeveynlerin hassaslığı ve yansıtıcı fonksiyonelliğinin yüksek olmasının çocuk gelişimi ve inançlı bağlanma için yararlı olduğuna dair araştırmaları temel alıyor.

Bu iyi niyetli tavsiyeler, kimi çok önemli ayrıntıları ise gözden kaçırıyor.

Örneğin araştırmalar ebeveynlerin vakitlerinin yüzde 50-yüzde 70’ininde çocukları ile “eşzamanlılık” içinde olmadığını gösteriyor.

Bu vakitlerde taraflar farklı aktiviteler içinde oluyor, mesela çocuk kendi kendine bir şeyi keşfediyor, bu ortada anne ve çocuk işlerine bakıyor. Bir manada durmayan bir “sosyal dans” halindeler: Önce ebeveyn ve çocuk birbiriyle ahengi sağlıyor, sonra sağlayamıyor, akabinde da kesilen o ilişkiyi yeniden kuruyorlar.

Bağlanma, irtibattan kopma ve yeniden bağlanmadan oluşan bu akış, çocuklara ebeveyn dayanağı ve orta seviye, yararlı gerilimden oluşan ideal bir karışım sunuyor.

Araştırmacılar ebeveynler ve çocukların daima birbirleriyle uyumlu hale gelmesinin olumsuz sonuçlar doğurabileceğine, bağ üzerinde gerilim yaratarak çocukta inançsız bağlanmaya neden olabileceğine dikkat çekiyor.

Bu durum bilhassa ebeveynlerin çocukları fazla sık aşırı uyarana maruz bıraktığı yahut çocuğun her gereksinimine gereğinden fazla karşılık verdiği durumlarda görülüyor.

Yani ebeveyn-çocuk eşzamanlılığı konusunda ideal bir orta nokta olduğu anlaşılıyor. Bir öteki deyişle, çok fazla uyumlanmak çoğu zaman daha iyi olmuyor.

Beyinler arası eşzamanlılık ve bağlanma

Avrupa’da büyük bir araştırma grubunda olan meslektaşlarım ile ebeveyn ve çocuk arasındaki biyodavranışsal eşzamanlılığın bağlanma ile tam olarak nasıl bir münasebeti olduğunu inceledik.

150 ebeveyn, 5-6 yaşlarındaki çocukları ile birlikte İnsan Bağlanmasında Sosyal Nörobilim Laboratuvarı’na gelerek, Tangram olarak bilinen Çin yapbozunu çocuklarıyla bir arada çözmeye çalıştılar.

Ebeveynlerden ve çocuklardan optik sensörlere bağlı başlıklar takmalarını istedikten sonra, yakın kızılötesi spektroskopi (fNIRS) ile “hiper tarama” yaparak beyin aktivitelerini inceledik.

Aynı vakitte etkileşimlerini kameraya alarak aralarında ne kadar davranışsal eşzamanlılık olduğunu, yani birbirlerine ne kadar ahenk sağladıklarını ve dikkat verdiklerini gözlemledik.

Daha önce farklı sorumluluklar vererek anne-çocuk ve baba-çocuk eşleşmelerinde sinirsel eşzamanlılığın arttığını gözlemlemiştik. Anne-çocuk eşleştiğinde yapboz oynarken yahut sohbet sırasında sırayla davranırken bu sinirsel eşzamanlılığı görebildik. Baba-çocuk ikililerindeyse, yapboz sırasında babanın kendine inançlı davranışları ve baba rolünden keyif aldıklarını gösterdikleri vakitlerde bui bir eşzamanlılık gördük.

Peki ebeveyn-çocuk arasında eşzamanlılık çoğu zaman iyi bir bağlantının göstergesi olabilir mi?

Yeni araştırmamızda, inançsız, kaygılı ve kaçınan bağlanma çeşitleri gösteren annelerin çocuklarıyla olan sinirsel eşzamanlılığının daha yüksek olduğunu ortaya koyduk. Enteresan bir şekilde, annenin bağlanma hali, anne ve çocuğunun davranışlarının eşzamanlılığıyla irtibatlı değildi.

Bulgular yüksek sinirsel eşzamanlılığın, ebeveyn-çocuk etkileşiminde daha fazla bilişsel uğraş sarf etmelerinin bir sonucu olabileceğine işaret etti.

Eğer annelerin bağlanma tipi güvensizse, bu anne ve çocukların uyumunu ve yapboz benzeri aktivitelerde birbirlerine yardım etmelerini zorlaştırabilir.

Benzer bir sinirsel eşzamanlılık, baba-çocuk ilgisinde sorun çözme sırasında gözlemlendi. Babalar etkin ve itiş kakış olan oyunları daha iyi biliyorlar. Yapılandırılmış ve bilişsel uğraş gerektiren yapboz gibi aktiviteler baba-çocuk eşleşmelerinde daha zor olabilir ve daha çok sinirsel eşzamanlılık gerektirebilir.

Alınacak dersler

Peki bu yeni bulgularımız ne manaya geliyor?

En kıymetlisi, ebeveynler her saniye ve ne kıymetine olursa olsun çocukları ile uyumlu yahut eşzamanlı olmak zorunda değiller. Yüksek ebeveyn-çocuk uyumlanması etkileşimlerindeki zorluklara işaret edebilir ve ebeveynde tükenmişlik duygusu yaratabilir. Bu da ebeveyn-çocuk bağını olumsuz etkileyebilir.

Ebeveynlerin duygusal olarak müsait olmaları, çocukların verdiği işaretleri okuma yetilerine sahip olmaları, yahut gereksinimlerine hassas ve süratli bir şekilde karşılık vermeleri elbette yardımcı olacaktır.

Özellikle de çocuğunuz daha küçükken.

Ancak ebeveynlerin “yeterince iyi” olmaları, yani “sürekli müsait” olmak yerine çocukların onlara ihtiyacı varken müsait olmaları da kâfi olacaktır.

Makale ilk olarak The Conversation’da yayımlanmıştır.