Hatay, rezerv alan yasasıyla baştan “çiziliyor”, depremzede halk tepkili

6 Şubat sarsıntılarında en fazla hasarı alan kentlerden biri olan Hatay’da rezerv alan konusu vatandaşların yansısına yol açtı. Halk, her geçen gün genişleyen uygulamadaki belirsizliklere tepkili; sağlam kalan konutların de yıkılmasına ve dev borçlanmalara yol açacak olmasını ise ‘mülksüzleştirme’ olarak değerlendiriyor.

Başta barınma olmak üzere, sağlık, eğitim, altyapıi pek çok sorun hala çözülmeyi beklerken ve hala 250 binden fazla depremzede konteyner kentlerde yaşarken, depremzedeler bütün bunların üzerine son aylarda “rezerv alan” uygulamasının kederine düştü.

Yeşilgazete.org’dan Burcu Özkaya Günaydın‘ın haberine göre, günden güne genişletilen “rezerv alan”ların hukuksal olarak netleştirilmiş herhangi bir çizgisi olmadığı için kapsamının da daima olarak değişmesinden tasa eden Hataylılar, “yurtsuzlaştırılmaya” karşı neredeyse haftanın her günü eylem yapıyor.

Tarihi kent merkezinin imar planı, bayram tatilinde yayınlandı: İtiraz için üç gün süre!

Bu ortada Antakya’nın tarihi kent merkezinin planı Çevre ve Şehircilik İklim Değişikliği Bakanlığı’nın sayfasında 11 Haziran tarihinde yayımlandı. 5 Nisan 2023 tarihinde Resmî Gazete‘de yayımlanan “6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi” kanunu kapsamında hazırlanan plan, 11 Haziran 2024’ten itibaren itiraz hakkı da içinde olmak üzere 15 gün süre askıya çıkarıldı. 15 günlük mühletin 11 günü resmî tatil. Birçok kişinin yasanın askıya dahi çıktığından haberi dahi yok.

Tarihi Antakya’da çok fazla işyeri ve dükkânın yeşil alan olduğunu, eski köy garajları denilen ve işyerleriyle dolu ticaret merkezinin konut yapıldığını belirten Mimarlar Odası Başkanı Mustafa Özçelik, yasanın çok fazla mülkiyet kaybına neden olacağını, itiraz mühletinin de bayrama denk gelmesinin iyi niyetten uzak olduğunu söylüyor.

‘Rezerv alan’da yer aldıklarını telefon iletisiyle öğrendiler

Peki nedir bu “rezerv alan” ve kentliler için ne manaya geliyor?

“Rezerv alan” kavramı Hataylıların hayatına 2023’ün kasım ayında, ‘Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun ile Kimi Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Kararında Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi’nin TBMM‘de kabul edilmesiyle girdi.

Yeni düzenlemeyle rezerv yapı alanı tarifindeki yeni yerleşim alanı ifadesi maddeden çıkarılarak, meskun mahal kaidesi kaldırıldı. Böylelikle gerekli görülen tüm alanlar rezerv yapı alanı ilan edilebilecek. Rezerv yapı alanı ilan edilen yerler dönüşüm için boşaltılıp yerine yeni yapılar inşa edilecek.

Basında yer alan haberlere göre, “Hatay’ın Antakya ve Defne ilçelerinde 207 hektarlık alanın rezerv ilanıyla, Türkiye’de ilk defa bir yer rezerv alan oldu.” fakat aralık ayında ilk rezerv alanın Antakya ve Defne ilçelerinde değil, Samandağ’da olduğu ortaya çıktı. Zelzelede Defne ve Antakya ilçeleri kadar hasar almayan, esnafın etkin iş yaptığı Samandağ Çarşı Merkezi’nin rezerv alan yasası meclisten geçmeden dört ay önce rezerv alan yapıldığı ortaya çıktı. Dükkân sahipleri, bu durumu Tapu Müdürlüğü’nden telefonlarına gelen iletiyle öğrendi.

14 Aralık’ta Antakya ve Samandağ ilçelerinde toplantı yapan Çevre ve Şehircilik Bakan Yardımcısı Vedat Gürgen, kamu faydasını düşündüklerini öne sürerek, yeniden inşt projelerini hayata geçirebilmeleri için para harcamaları gerektiğini, bunun için de “tam yetki”ye ihtiyaç duyduklarını söyledi:

” Bu yüzden rezerv alan yaptık. Rezerv alan, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı‘na yetki vermek demek. Kimsenin malına el koymayız. Devlet mecnun mi sağlam binaları yıksın.

Bu konuşmadan birkaç ay sonra ise ilan edilen rezerv alan içinde kalan sağlam yapılara da boşaltma için tebligat geldi. Nisan ayında içinde insanların yaşadığı on meskenin, “rezerv alanda kaldıkları” gerekçesiyle boşaltmaları istendi. Yetkililer , rezerv alan içinde kalan sağlam konutların ‘bütünlük’ açısından yıkılacağını açıkladı.

Tek katlı, bahçeli sağlam meskenler de yıkılıyor

Vatandaşların birçoklarının karşı çıktığı, Hatay Barosu Hukuk Komisyonu’nun ‘mülkiyet gaspı’ diye nitelendirdiği “rezerv alan” uygulamasını, Hataylıların büyük çoğunluğu istemiyor.

Uygulama her geçen gün genişlerken, depremzede kentliler de buna karşı örgütleniyor. Gazi ve Çekmece mahallelerinde aylardır rezerv alan uygulamasına karşı düzenli olarak eylemler gerçekleştiriliyor. Protesto aksiyonlarına CHP Hatay Milletvekilleri Nermin Yıldırım Kara ve Mehmet Güzelmansur‘un da aralarında olduğu çok sayıda siyasi parti temsilcisi, sivil toplum örgütü temsilcileri de katılıyor.

Gazi Mahallesi’nin bir kısmı tek katlı, bahçeli konutlardan bir kısmı da çok katlı binalardan oluşuyor. Sarsıntıda büyük bir kısmı yıkılan mahallede can kaybı da çok fazla olmuştu. 32 sağlam binanın kaldığı mahallede, 26 hanede insanlar yaşamaya devam ediyor. Gazi Mahallesi Muhtarı Süleyman Çakar, mahallede ilk vakitlerden itibaren kalanlar olmasına karşın elektrik verilmediğini, kendi muhtarlık konteyneri de dahil elektriği jeneratörle sağladıklarını anlatıyor.

Depremin üzerinden dokuz ay geçtikten sonra elektrik bağlanıp, insanlar dönmeye başlayınca mahalle de kalabalıklaşmış.

“Siteler Hatay’ın hayat üslubuna uygun değil”

Hataylıların “rezerv alan” uygulamasına karşı çıkışının iki temel sebebi bulunuyor: Birincisi sağlam konutlarının yıkılıp yıllarca borçlandırılarak yeniden ev sahibi yapılma isteniyor olmaları, ikincisi ise kültürleri ve ömür üsluplarını kendi gelenek ve isteklerine göre sürdüremeyecek olmaları.

Çoğu tek katlı, müstakil konutların bahçeleri bulunuyor ve parselleri de hayli geniş. Kışın çok sert geçmediği kentte, bu bahçeler konutun bir kesimi olarak kullanılıyor. derhal hepsi de dini ritüeller için kurban kesip “hayır yemekleri” düzenlemek için tasarlanmış. Depremzedeler bu kültürü kaybetmek istemiyor. Ayrıyeten yıllardır bir ortada yaşadıkları ve ortam hayat alanları oluşturdukları için, her yerin “siteler halinde” organize edilmesi nedeniyle dışarıdan, Hatay’ın çok renkli kültürüne yabancı çok sayıda insanın hayat alanlarına taşınmasından endişeleniyorlar.

‘Orta hasarlı’ ev sahipleri ortada kaldı

Depremden sonra binalara ‘hasarsız’, ‘az hasar’, ‘orta hasar’, ‘ağır hasar’ statüsünde raporlar verilmiş; az hasarlı ve hasarsız statüsünde olan binaların tadilatları yapılarak kullanıma açılmıştı. Ağır hasarlı binalar ya yıkıldı yahut yıkım için sırasını bekliyor. Orta hasarlıların durumu ise meçhul. Yetkililer önce bu binaların da yıkılacağını açıkladı, sonra kat maliklerine “güçlendirme” yapmaları önerildi.

Ancak bu durum da yeniden değiştirildi, ve orta hasarlı binada evi olan depremzedeler, statü belirsizliğinden ötürü uzun süre ne yapacağını bilemedi. Üstelik meskenleri ne yıkılan ne de güçlendirme yapabilen depremzedeler bu sebeple konteyner kentlere de yerleştirilmedi. Ayrıyeten taşınma, kira bedeli gibi takviyelerden de faydalanamadılar.

Bu süreçte birkaç kez da Çevre Şehircilik Kent Müdürü İsmail Ceylan’ın katılımıyla halk bilgilendirme toplantıları yapıldı. Lakin geçen mart ayında Çekmece mahallesinde yapılan toplantı çabucak hepsinde ne bu bireyler ne de “az hasarlı” ve “hasarsız” bina sahipleri sorularına karşılık alabildi.

Protesto eylemine polis şiddeti

Ceylan, yapılan bu “oldu bitti” uygulamasına rağmen iki defa protesto eylemi yapan vatandaşları ziyaret ederek, “Bu kısmın rezerve olduğunu bilmiyordum, haberim yok. Ben şu anda bakanlıkla irtibata geçeceğim, sorunu çözeceğiz” dedi.

Akasya Mahallesi’nden beş kişilik bir heyete hareketin yapıldığı gün (3 Haziran) görüşmek için randevu da veren Ceylan, görüşmeye giden mahalle heyetine yeniden net bir karşılık veremedi.

Birkaç gün sonra tekrar uygulamayı protesto etmek için toplanan mahalleliler, polis şiddetine maruz kaldı, dört kişi gözaltına alındı. Bu eyleme de açıklama yapmak için gelen Kent Müdürü İsmail Ceylan, söylediği söz edilen mahallelerin rezerv alan içinde olmadığını tekrarlamasına karşın, depremzede mahallelilerin “Öyleyse neden konutumuza işlem yaptıramıyoruz, neden meskenimiz tapu kayıtlarında ‘rezerv alan’ içinde görülüyor’ sorularına karşılık veremedi.

“Hatay’da rezerv bütünlüklü, açıklamalar modül parça”

Rezerv alan ilan edilen mahallelerle irtibatta olan; eylem miting, mahalle toplantıları örgütleyenlerden biri de Toplumsal Özgürlük Partisi (TÖP) Hatay Kent Sözcüsü Hasan Özgün.

6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun içeriğinin 2023 yılının kasım ayında meclise sunulan torba kanun teklifi ile değiştirildiğini belirten Özgün şunları anlatıyor:

“Eski yasaya göre herhangi bir alanın rezerv alanı olabilmesi için yerleşim alanları dışında boş bir yer olması gerekiyordu. Kasım ayında yapılan değişiklikle bir Kentsel Dönüşüm Başkanlığı kuruldu. Şu anda Türkiye‘nin herhangi bir yeri, somut bir münasebet göstermeksizin rezerv alanı ilan edilebilir. Zira yapılan değişiklikle artık insanların oturduğu ve yaşadığı yerler de rezerv alan ilan edilebiliyor. Bu değişikliğin yol açtığı ihlal durumlarının ilk örneklerini biz Hatay’da gördük. İlk etapta sekiz mahalle rezerv alanı olarak ilan edildi. Şu Anda bu sekiz mahalleye yeni yeni mahalleler ekleniyor. Rezerv olacak alanlar belirlenmiş lakin kesim modül açıklanıyor. Bütün tapular iptal edilerek yeniden geniş ölçekli bir parsel düzenlemesi yapıyorlar. Nereden yol geçecek, nereden cadde geçecek, neresi park olacak, bunların hepsi çok geniş ölçekte belirleniyor. Evvelden belirlenmiş hepsi, ilanları modül kesim yapılıyor. Bunu da halktan gelecek toplu bir reaksiyonun önüne geçmek için yapıyorlar.”

Borç bitene kadar tapu devlette

Özgün, Hatay Valisi, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Kent Müdürlüğü’nün bu mevzudaki tüm yetkililerin vatandaşın gözünün içine bakarak durumu çarpıttığını söylüyor:

“’2 yıl ödemesiz 18 yıl faizsiz borçlandırma’ diyorlar. Bu eski afet yasası uygulaması. Rezerv alan ise 6306 sayılı kasım ayındaki kentsel dönüşüm maddesine tabi. Halkı ikna etmek için eski yasa anlatılıyor. Faizsiz 18 yıl vade vdi doğru değil. Yasa ne kadar yıl olduğunu söylemiyor‘memur mş oranında 6 ayda bir zamlanır’ diyor. Mesela kredi çekip ev aldınız, siz o kredi taksitini ödeyene kadar banka eve ipotek koyar ama tapu sizin adınızadır ve elinizdedir. Devlet ise borç bitene kadar sana ‘tapu yok’ diyor. İpotek değil, tapu yok. Borcu ödeyemezseniz yahut vadeler bitmeden başınıza bir şey gelirse, bu durumda miras da bırakamıyorsunuz. Bakana bu soru sorulduğunda, ‘O kadar olsun miras da bırakmayıversinler’ dedi. ”