İliç’te göçüğe giden yol: Siyanür sızdırdı, ruhsatı iptal edilmedi; vergi borçları silindi, parasını katladı

Toprak kayması meydana gelen ve çalışanların göçük altında kaldığı Erzincan İliç’teki Çöpler Altın Madeni daha önce de birçok skandallar gündeme geldi. AKP İstanbul Belediye Başkan Adayı olan Murat Kurum’un Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı olduğu periyotta tüm ikazlara karşın kapasitesi artırılan madene ait ÇED raporunda, proje alanında toprak kayması riski bulunmadığı belirtildi. 2022 yılının haziran ayında madendeki siyanür taşıyan boru patlayarak İliç Irmağı’na karıştı. Patlamanın akabinde ruhsatı iptal edilmeyen şirket, 3 ay sonra yeniden fliyetlerine başladı. Ayrıyeten, Kanadalı ortağının bilançosunda, Anagold Madencilik’in 7,2 milyon dolarlık vergi borcunun silindiği ortaya çıktı. Kanadalı SSR Mining’in madenden 2020-2023 yılına kadar yaklaşık 1,5 milyar dolar gelir ve 334,6 milyon dolar kar elde ettiği belli oldu. Çalık Holding de, 2012-2020 yılları arasında öz kaynaklarını yaklaşık dokuz kat artırdı. Holdingin sahibi Ahmet Çalık Forbes’un listelerine girdi.

Erzincan’ın İliç ilçesinde Kanada-ABD iştirakindeki Anagold Madencilik ile Çalık Holding’in ortağı olduğu Çöpler Altın Madeni’nin bulunduğu geniş bir alanda toprak kayması meydana geldi. Erzincan Valisi Hamza Aydoğdu, göçük altında emekçilerin olduğunu belirtirken; CHP İliç İlçe Başkanı Mesut Güz, ailelerin tespitleriyle 10-15 çalışanın öldüğü savını aktardı. Adalet Bakanı Yılmaz Tunç, olayla ilgili 4 cumhuriyet savcısının görevlendirildiğini açıkladı. İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya ise göçük altında 9 kişinin kalmış olma ihtimalini değerlendirdiklerini söyledi. 

Fay sınırındaki maden

Kanada-ABD iştirakindeki Anagold Madencilik ile Çalık Holding’in ortağı olduğu altın madeni yıllardır liç yöntemiyle altın madenciliği yapıyor. Madeni işleten Anagold Madencilik’in yüzde 80’i Kanadalı SSR Mining, yüzde 20’si ise Çalık Grubu’na ait.

Yıllardır siyanür ve sülfrik asit yayan ve bölgede ekolojik yıkıma neden olduğu belirtilen madende, açık ocak madencilik fliyetleri ile oksitli ve sülfitli cevher çıkarılıyor. Maden ayrıyeten, dore altın ile gümüş ve bakır keki üretimi gerçekleştiriliyor. Madencilik fliyetinin gerçekleştiği alanda etkin bir fay hattı olan Bingöl-Yedisu Fat Sınırı’nda bulunuyor. Maden ayrıyeten Türkiye’nin en büyük ikinci altın madeni. 

Fırat Irmağı’na 600 metre uzaklıkta ve 200 futbol alanı büyüklüğünde, 1280 metre derinlikte bir maden alanının kapasitesi 640 futbol alanına çıkarılmak isteniyor. Maden daha önce de siyanür sızıntısı, kapasite artırımı ve vergi borçları silinmesi skandallarıyla gündeme gelmişti. 

Kapasite artışına itiraz edildi, Murat Kurum onayladı 

Proje 2008’de Çevresel Tesir Değerlendirmesi (ÇED) olumlu raporu aldı. 2014 ve 2021’deki yeni ÇED raporlarıyla iki sefer kapasite artışı yapıldı. Bu süreçte ÇED Raporu’nun iptali istemiyle birçok dava açıldı. 

Anagold’un altın madenine ilişkin ÇED olumlu kararının iptali ve yürütmenin durdurulması talebiyle dava açılmıştı. Erzincan Yönetim Mahkemesinde görülen davada projenin çevresel tesirlerinin kapsamlı bir şekilde değerlendirilmediği belirtildi. Yargılama sürecinde yapılan uzman raporunda projenin toplam olumsuz tesirlerinin tahammül edilebilir boyutta olduğu ve olumlu kararın ulusal ve uluslararası mevzuatta belirlenen teknik kriterlere ve eşik kıymetlere uygun olduğu ifade edildi. Mahkeme, eksper raporuna dayanarak açılan davayı reddetti. Temyiz edilen kararı görüşen Danıştay Danıştay Altıncı Dairesi 20 Şubat 2020 tarihinde kararın hukuk ve yola uygun olduğunu belirtti.  Danıştay, kararın bozulmasını gerektirecek bir neden bulunmadığı gerekçesiyle temyiz talebinin reddi ile kararın onanmasına oyçokluğuyla karar verdi.

Haziran 2023’te TMMOB’un açtığı davayı değerlendiren Danıştay 6’ncı Dairesi, yeniden eksper keşfi yapılmasına karar verdi. Danıştay 6’ncı Dairesi, yerel mahkeme tarafından yaptırılan keşfin özetle “yetersiz” olduğuna karar verdi. Danıştay’ın akabinde AYM de madenle ilgili yapılan kişisel müracaat dagerekçeler nedeniyle hak ihlaline karar verdi.

İliç’te yaşayan Eşref Demir’in başvurusunu değerlendiren Anayasa Mahkemesi de (AYM), projeye verilen Çevresel Tesir Değerlendirmesi (ÇED) olumlu kararının yanı sıra, Erzincan Yönetim Mahkemesi tarafından yapılan eksper keşfinin eksikliklerini içeren 18 maddelik bir karara imza attı. 

Kapasite artırımı, AKP İstanbul Belediye Başkanı Murat Kurum’un Çevre, Şehircilik ve İklim Bakanı olduğu devirde onaylanan madene ait ÇED raporunda, alanda toprak kayması riskli bulunmadığı belirtildi.

Siyanür sızdırdı, ruhsatı iptal edilmedi, 3 ay sonra fliyete başladı 

İliç’teki altın madeninde 2022 yılının haziran ayında siyanür taşıyan boru patladı. Zehirli atıklar Fırat Irmağı üzerindeki İliç Barajı’na karıştı. O dönem açıklama yapan Anagold Madencilik Türkiye Sorumlu Müdürü Burhanettin Şahin, siyanür sızıntısına ilişkin iddiaları “tamamen asparagas” diyerek reddetti.

Patlamadan sonra hazırlanan tutanakta siyanür taşıyan boruda sabaha karşı 02.45’te patlama olduğu ve sabah 05.00’e kadar boş yere yaklaşık 20 metreküp siyanürlü solüsyonun aktığı kaydedildi. Tutanakta belirtilen ölçünün düşük yazıldığı ileri sürüldü. 

Yapılan soruşturmada Anagold Madencilik kusurlu bulundu. Şirkete en üst sınır olan 16 milyon 441 bin TL idari para cezası uygulandı. 21 Haziran 2022’de fliyetine son verilen lakin ruhsatı iptal edilmeyen şirket, 3 ay sonra yeniden açılarak madendeki fliyetlerine devam etti. 

7,2 milyon dolarlık vergi borcu silindi 

Çevresel Tesir Değerlendirme (ÇED) süreçleriyle ilgili iptal davalarının devam ettiği Çöpler Kompleks Madeni’ni işleten Anagold Madencilik’in 7,2 milyon dolarlık vergi borcunun silindiği, şirketin yüzde 80 ortağı olan Kanadalı altın madeni şirketi SSR Mining’in bilançosunda ortaya çıktı.

SSR Mining’in Türkiye’de evvelki devirlerden kalan 8,6 milyon dolarlık vergi borcu bulunduğu ifade edilen 2023 üçüncü çeyrek finansal raporuna göre, şirket, 12 Mart 2023’te yürürlüğe giren yasa uyarınca yaptığı vergi affı muahedesi uyarınca 7,2 milyon ABD Doları fiyatında vergi, faiz ve cezayı sıfırladığını ve 8,6 milyon yerine 1,4 milyon dolar nakit ödeme yaptığını beyan etti.

Raporda ayrıyeten Türkiye’de kurumlar vergisinin bu yıl yüzde 20’den 25’e çıkarıldığı lakin Türk Lirası’ndaki değer kaybı nedeniyle buradan gelecek vergi artışının dengelendiği belirtildi. 

Dokuz ayda 323 milyon dolar

SSR Mining’in finansal tablolarında, şirketin Çöpler Altın Madeni’ndeki fliyetlerine çok yüksek kâr ettiği yer aldı. Tablolara göre, madenden yılın dokuz ayında 322,8 milyon dolar gelir elde eden şirketin kârı da 46,5 milyon dolar oldu. Şirket ayrıyeten, bu madenden 2020’den bu yana da, yaklaşık 1,5 milyar dolar gelir ve 334,6 milyon dolar kar elde etti.

8 senede özkaynakları 9 kat arttı 

Çöpler Altın Madeni’nden yüksek kârlar kazanan Çarlık Holding, aynı vakitte AKP iktidarı periyodunun en süratli yükselen kümelerinden biri. Şirket, bu periyotta özelleştirmeler, TOKİ ihaleleri, yurtdışı mutabakatları ve uygun kredi şartlarıyla güçten telekoma, finanstan dokumacılığa, inşttan medyaya kadar birçok dalda süratle büyüdü.

Şirkete ait olan DAPRAŞ, 2010 yılında Ceyhan’da rafineri projesi için 14.8 milyarlık yatırıma teşvik dokümanı aldı. Eski Hazine ve Maliye Bakanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın damadı Berat Albayrak 2007 yılında Çalık Holding’e genel müdür olarak atandı.

Şirket, yıllık fliyet raporlarına göre, 2012’den 2020’ye öz kaynaklarını yaklaşık dokuz kat artırarak, 1 milyar 600 milyon liradan 13 milyar 900 milyon liraya çıkardı. Holdingin sahibi Ahmet Çalık da, bu periyotta Forbes’un 2021 listesinde 1,5 milyar dolarlık servetiyle dünyanın en zenginleri arasında 2035’inci sırada yer aldı. Çalık, Forbes Türkiye’nin 2020’de hazırladığı “En Varlıklı 100 Türk” listesinde de 1,5 milyar dolarlık servetiyle 15’inci sıraya yükseldi. 

Bu süreçte, Pandora Belgeleri’nde şirketin hesaplarında milyon dolarlar olan offshore firmaları ortaya çıktı.