Irak’ta kritik seçim: Hangi siyasî partiler, hangi ittifaklarla seçime giriyor; aday dağılımı nasıl?

Irak’ta 11 Kasım’da yapılacak parlamento seçimlerine kayıtlı 349 siyasî partiden 56’sının katılması kararlaştırıldı. 329 sandalyeden oluşan parlamentoda 320 sandalye genel oylarla, 9 sandalye ise azınlık kotaları kapsamında belirlenecek.

Kürtler ve Türkmenler için kritik önemde bulunan seçimlerde güçlü temsiliyet için siyasî partiler, etkili seçim kampanyaları düzenliyor. Kürtler ve Türkmenler tarafından paylaşılamayan Kerkük’te seçim sonucu bölgenin geleceği açısından büyük önem taşıyor.

Irak’ta Kürdistan Bölgesi dâhil 18 bölgede gerçekleştirilecek genel seçimlerde biyometrik oy kartına sahip 21,4 milyon kişi oy kullanabilecek. Oylama, elektronik sistem ve biyometrik kart üzerinden yapılacak.

Kerkük’te 250 aday, Hıristiyan kotası için ayrılan bir sandalye hariç 12 sandalye için yarışacak. İldeki Sünni Araplar arasındaki siyasî çekişmeler nedeniyle, bu seçimde dört farklı ittifak, iki listeyle yarışa giriyor.

Türkmenler kota sistemine karşı

Türkmenleri büyük oranda temsil eden Irak Türkmen Cephesi (ITC), uygulanan kota sistemini reddederek Erbil, Süleymaniye ve Kerkük bölgelerinde bağımsız liste ile; Musul, Diyala, Selahaddin ve Bağdat bölgelerinde ise diğer listelerle seçime katılacak.

Irak Türkmen Cephesi Siyasi Büro üyesi Aydın Maruf, kota sisteminin başarılı olmadığı gerekçesiyle bu şekilde seçime katılmayı reddettiklerini belirtti. Maruf, seçim sistemi ve oylama hakkında, “Bileşenler tek seçim bölgesinden yana değil, özel sandıklarda oy kullanmak istiyor” dedi.

329 sandalyeden oluşan Irak parlamentosunda, bileşenler için Musul’daki Ezidi Kürtler için bir sandalye, aynı ildeki Şebek Kürtler için bir sandalye, Vasıt’taki Feyli Kürtler için bir sandalye, Bağdat’taki Sabiiler için bir sandalye ve Hristiyanlar için 5 sandalye olmak üzere 9 kota sandalyesi ayrılmış durumda. Hristiyanların 5 sandalyesi Erbil, Duhok, Kerkük, Musul ve Bağdat illeri arasında dağıtılıyor. Seçim yasasına göre, Irak genelindeki seçmenler Hristiyan kota adaylarına oy verebiliyor; bu durum yarışı daha da kızıştırıyor.

Seçim kampanyasında Şii, Sünni, Kürt rekabeti: Bağdat, Şiilerin rekabet merkezi

Irak genelinde ise seçim Şii, Sünni ve Kürt listeleri arasındaki rekabete sahne olunuyor. Şii liderler, sembolik ve kutsal şehirler olan Bağdat, Kerbela ve Basra başta olmak üzere en fazla sandalyeye sahip bölgelerde güçlerini artırmayı hedefliyor. Erbil merkezli Rudaw TV’nin haberine göre, 140 sandalyeye sahip olan Şii listeler, hükûmetin belirlenmesinde etkili olmayı amaçlıyor. Irak’ta görev dağılımına göre başbakanlık Şiilere, cumhurbaşkanlığı Kürtlere, parlamento başkanlığı ise Sünnilere ayrılıyor.

Bağdat, Şiiler için hem buluşma noktası hem de rekabetin merkezi konumunda. Bölgede yaklaşık 3 bin aday yarışıyor. Bağdat’ın 71 sandalyesi ve 4 milyon 400 bin seçmeni, Şiilerin bu bölgeye odaklanmasının başlıca nedeni. Bağdat’tan sonra Şiiler, Basra, Necef ve Kerbela’da yoğun rekabete giriyor; bu dört bölge toplam 7 milyon 500 binden fazla seçmene sahip ve ülke genelindeki seçmenlerin yaklaşık yüzde 35’ini oluşturuyor.

Başbakan, Sünni bölgelerden de oy almayı amaçlıyor

Geçtiğimiz çarşamba Kanun Devlet İttifakı’nın Kerbela mitinginde konuşan eski başbakan Nuri el-Maliki, halkı seçimlere katılmaya çağırdı ve Irak’a karşı olası komplolara dikkat çekti. Maliki, seçim sürecine sırtını dönmenin ülkeyi krize sokacağını vurguladı.

Irak Başbakanı Muhammed Şiya Sudani ise Şii bölgelerin yanı sıra Selahaddin gibi Sünni bölgelerde de halkla buluşuyor. Sudani, bölgedeki kalkınma projelerini ve hükûmetin sağlık ve altyapı çalışmalarını hatırlatarak, hüküûmet performansını öne çıkarmayı hedefliyor. Özellikle Kürdistan Bölgesi ile yapılan petrol ve ihracat anlaşmalarını seçim avantajı olarak gösteriyor.

Sudani’ye yakın bakan listesi ve yetkililer, seçimde güçlü bir sonuç alacaklarına inanıyor. Başbakan danışmanı Ferhad Alaaddin, Sudani’nin listelerinin anketlerde ve halk desteğinde birinci olduğunu ifade ediyor.

Şiiler arasında başka listeler de öne çıkıyor. Muhsin el-Mendelawi’nin “Esas” ittifakı, sekiz küçük partiyi kapsıyor ve genç seçmene odaklanıyor. Genel olarak Şii rekabeti, birkaç listenin başı çektiği bir yapı sergiliyor.

Sünnilerde dört ittifak öne çıkıyor

Sünni blokta dört ana ittifak öne çıkıyor: Muhammed Halbusi liderliğindeki Taqaddum, Musenna es-Samarrai’nin Azm İttifakı, Hamis Hancer’in Siyade ve İbrahim Namis’in Tewafuq. Rekabet özellikle Enbar ve Musul’da yoğunlaşıyor. Her ittifak, bölgenin çoğunluğuna sahip olmayı hedefliyor ve birbirlerini engellemekle suçluyor.

Azm İttifakı üyesi Ahmed ed-Dileymi, Taqaddum’un Enbar valisini, Azm taraftarlarının Batı Enbar’da toplanmasına izin vermemekle suçladı. Taqaddum sözcüsü Muhammed el-Ciburi ise partisinin Sünnileri en iyi şekilde temsil ettiğini ve Irak siyasî sahnesinde en güçlü parti olduğunu vurguluyor.

Azm ve Tewafuq ittifakları, tek partili hegemonyaya son vermeyi ve bölgede dengeli temsil sağlamayı hedefliyor. Enbar’ın 15 sandalyesi için Sünni listeler yoğun rekabet halinde. Siyade listesinden Ammar el-Azavi, tek parti hegemonyasına ve keyfi uygulamalara bu seçimlerle son verilmesi gerektiğini söylüyor.

Kürdistan Bölgesi’nde seçim ihlalleri daha az

Irak Yüksek Seçim Komisyonu, kampanya sürecinde yaklaşık 400 ihlal kaydedildiğini duyururken, Şems Seçim Gözlem Ağı’nın verilerine göre üç haftalık süreçte 309 ihlal tespit edildi. Kürdistan Bölgesi’nde ise ihlaller çok daha az. Üç bölgedeki seçim komisyonlarından alınan verilere göre üç haftada sadece 45 ihlal kaydedildi; en fazla ihlal Erbil’de, Duhok’ta ise hiç ihlal olmadı.

Kürt partileri için öncelik, tartışmalı bölgelerde temsilciliklerini artırmak ve 2017’den sonra yerlerinden edilen seçmenlerin geri dönüşünü sağlamak. Böylece Şii ve Sünni rekabetinin yoğun olduğu Kerkük, Musul, Selahaddin ve Diyala gibi bölgelerde Kürtlerin oy kaybı önlenmeye çalışılıyor.

Kürt partileri arasında ittifak yok

Kürdistan Bölgesi’nde partiler arasında herhangi bir ittifak kurulmazken, 8 ayrı listede toplam 483 aday yarışacak. Edinilen bilgilere göre, en fazla adayı 175 ile Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) gösterirken, en az adaya sahip parti 14 ile Kürdistan İslami Adalet Topluluğu (Komel) oldu.

KDP ve Kürdistan Yurtsever Birliği (KYB), merkezi Irak yönetimi kontrolünde bulunan Kürt seçim çevrelerinde adaylarını kendi listelerinden değil Arap listelerinden gösteriyor. Irak Parlamentosu’ndaki toplam 329 sandalyeden 46’sı Kürdistan Bölgesi’ne ayrılmış durumda. Bu sandalyelerin dağılımı Erbil için 16, Süleymaniye ve Halepçe için 18, Duhok için ise 12 şeklinde.

Kürdistan Bölgesi ile Kerkük’te ise seçimlere 8 bağımsız aday katılıyor. Bağımsız adayların dördünün süleymaniye’den olduğu açıklandı.

Kürt partilerinin aday dağılımı

Seçimlerde en çok adayı Kürdistan bölgesini yöneten KDP ve KYB çıkardı. KDP seçimlere toplam 175 adayla katılıyor. KDP’nin en fazla aday gösterdiği il, 61 adayla Musul oldu.

KYB ise toplam 155 adayla seçime giriyor. KYB’nin en çok adayı 36 ile Süleymaniye’de bulunurken, ikinci sırada 32 adayla Musul yer alıyor.

Diğer parti ve hareketler

Kürdistan Bölgesi’nde üçüncü güç konumunda olan Yeni Nesil Hareketi, 43 adayla KDP ve KYB’yi takip ediyor. Hareketin en çok adayı 12 ile Süleymaniye’de.

Irak parlamentosunda dört sandalyesi bulunan Kürdistan İslami Birliği (Yekgirtû) 16 adayla, Kürdistan İslami Adalet Topluluğu (Komel) ise 14 adayla seçime katılıyor.

Seçimlere ilk kez katılan Helwest Akımı 32 aday, “Halkımızın Cephesi” 25 aday ve Kürdistan Sosyal Demokrat Partisi 23 adayla yarışıyor.

Yoğun kürt nüfusunun yaşadığı bölgelerde durum

KDP, Musul’da 61 adayla güçlü bir katılım gösterirken, Selahaddin ve Diyale’nin Kürt bölgelerinde doğrudan adayı bulunmuyor. Ancak KDP’nin bu iki ilde “Azim İttifakı” içinde birer adayı yer alıyor. KYB ise Musul’da 32 adaya sahip ve bir “Sünni ittifakı” çerçevesinde seçime katılıyor.

Yeni Nesil Hareketi Kerkük ve Musul’da 7’şer, Diyale’de 4 adaya sahip. Kürdistan İslami Birliği, Komel ve Helwest Akımı’nın ise tartışmalı bölgelerde adayı bulunmuyor.