İran: Amini’nin ölüm yıl dönümü yaklaşırken baskı artıyor

Polis nezaretinde hayatını yitiren İranlı genç bayan Jina Mahsa Amini’nin vefat yıl dönümü yaklaşırken, protestolarda hayatını kaybedenlerin yakınları gözaltına alınıyor.

İran’da  22 yaşındaki Kürt kökenli Jina Mahsa Amini’nin 16 Eylül 2022 tarihinde “ahlak polisinin” nezaretindeyken hayatını kaybetmesinin üzerinden neredeyse bir yıl geçti. Argümanlara göre Amini, baş örtüsünü kurallara uygun biçimde takmadığı gerekçesiyle gözaltına alınmıştı.

Amini’nin ölümü, ülke çapında protesto eylemlerini tetikledi. Genç İranlı bayanlar, İran’da onlarca yıldır yaşanan en geniş çaplı protesto hareketlerine öncülük etti. Söz konusu eylemler patlak verdiğinde, İran İslam Cumhuriyeti’nin yöneticileri, eşi benzeri görülmemiş bir zorlukla karşı karşıya kaldı. Güvenlik güçleri protestoları aşırı güç kullanmak suretiyle bastırdı. Binlerce protestocu tutuklandı, yüzlercesi öldürüldü ya da idam edildi.

Kurbanların aileleri hedef alınıyor

Amini’nin vefatının birinci yıldönümü yaklaşırken, İran makamları, aynı biçimde alevlenebileceğini düşündüğü her türlü protesto eylemine karşı harekete geçiyor. Aksiyonlarda ömrünü yitirenlerin aile üyeleri yakın biçimde gözetleniyor. Son günlerde, söz konusu aile üyelerinin kimileri tutuklandı.

Onlardan biri, Ocak 2023’te idam edilen protestocu Mohammad Mehdi Karami’nin babası Maşallah Karami. Baba Karami, 21 Ağustos’ta gözaltına alındı. İnsan hakları örgütleri, geçen beş ay boyunca, protestolarda sevdiklerini kaybeden yaklaşık 70 kişinin tutuklandığı bilgisini aktarıyor. 5 Eylül’de de Amini’nin amcası gözaltına alındı.

DW’ye güvenlik korkuları nedeniyle ismini vermemek şartıyla konuşan İran’daki bir kaynağımız, devlet kurumlarının, protestolarda hayatını yitirenlerin mezarlarında toplanan şahısları hedef aldığını aktardı. Söz konusu kaynağa göre, güvenlik güçleri, acılı ailelerin, İran’da protestoları yeniden alevlendirme potansiyeline sahip olduğunu düşünüyor.

Örneğin Temmuz ayında, Ekim 2022’de Erak kenti yakınlarındaki bir protesto hareketinde öldürülen 20 yaşındaki öğrenci Merşad Şahinejad’ın mezarının yakınlarında toplanan sekiz kişi, polis tarafından gözaltına alındı. Söz konusu bireyler altı yıl hapis ve 74 kırbaç cezası aldı.

Amini’nin memleketi olan, İran’ın Kürdistan bölgesindeki Sakkız’daki kaynaklar ise, Amini’nin mezarının etrafına güvenlik kameraları yerleştirildiğini aktarıyor. İran devlet kurumları, söylediği söz edilen kameraların trafik denetimi maksadıyla yerleştirildiğini savunuyor.

Sivil toplum ve üniversitelere baskı

İran makamları, bir yandan yakınlarını kaybeden aileleri hedef alırken, diğer yandan sosyal aktivistler ve gazetecilere verilen hapis cezalarıyla baskının dozunu artırıyor.

Örneğin 75 yaşındaki gazeteci Keyvan Samimi, 28 Ağustos’ta altı yıl hapis cezası aldı. Kısa süre önce salıverilen Samimi’ye “milli güvenliğe karşı komplo” suçlaması yöneltildi. İki genç gazeteci Elnaz Mohammadi ve Nagin Bakeri ise üçer yıl hapis cezasına çarptırıldı.

İsmini vermemek şartıyla DW’ye konuşan bir bayan hakları savunucusu, geçen haftalarda, birçok siyasi ve sivil aktivistin rejime karşı faaliyet yürütmekle suçlandığı birçok vaka ortaya çıktığını söyledi. Söz konusu aktivist, güvenlik güçlerinin, bir kişi iki kere tutuklandığı takdirde bir daha asla salınmayacağını söylediğini aktardı.

Geçen bir yıl boyunca, İran’daki üniversiteler, protestoların ana mekanı oldu. Amini’nin mevt yıl dönümü yaklaşırken, üniversitelerde görev yapan öğretim üyeleri de nezaret altında olduklarını söylüyor. İran’ın çeşitli kentlerinde hükümetin protestolarla başa çıkış biçimini ve öğrencilere yönelik tavrını eleştiren öğretim üyeleri, işten atıldı, uzaklaştırıldı ya da erken emekli edildi. Kısa süre önce Tahran merkezli bir gazetede yer alan bir habere göre, son iki yılda, rejimi eleştiren 110’dan fazla profesör işlerinden atıldı.

Eylemciler protestolara devam edecek

Güvenlik güçlerinin tüm tehditlerine karşın, sosyal medya paylaşımları ve basında çıkan haberler, İran toplumunda hâlâ bir direniş ruhunun mevcut olduğunu ortaya koyuyor. Başını bayanların ve gençlerin çektiği protestocular, Amini’nin vefat yıl dönümünde genç bayanı anmak için sokağa çıkmaya hazırlanıyor.

Kasım 2022’den Ocak 2023’e kadar mahpusta tutulan bayan hakları aktivisti Elham Modarresi, şu an yaşadığı Türkiye’den DW’ye yaptığı açıklamada, cezaevindeki vaktinin kendisini “daha güçlü” ve “bin kat daha dirençli” kıldığını söyledi.

Adını açıklamak istemeyen bir diğer eski siyasi tutuklu ise İran güvenlik güçlerinin muamele usulüyle “güç gösterisi” yaparak toplumda bir endişe ortamı yaratmak istediğini vurguladı.

Türkiye’de bir karaciğer hastalığı nedeniyle tedavi gören Modarresi, İran halkının artık buna aynı güç şovlarından korkmadığını söyledi. Modarresi, “İslam Cumhuriyeti, protestolarımızı hapsetme ve baskı formüllerle engelleyemeyeceğini bilmelidir. Tam aksisi. Her bir siyasi tutuklu İslam Cumhuriyeti’ne bir tehdit oluşturuyor zira artık hapis ve baskılardan korkmuyorlar” diye konuştu. 12 yaşında zarurî baş örtüsünü giymeyi reddettiği ve kırmızı ayakkabı giydiği için tutuklandığını aktaran Modarresi, “Daha 12 yaşındayken cezaevinde katillerin arasına düştüm. Beni cezaevinin tuvaletlerini temizlemeye zorladılar. İlk azabımı 12 yaşında gördüm” dedi ve sözlerini şöyle sonlandırdı:

“Peki ben şu anda öbür neden korkayım ki?”