Boğaziçi Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Şevket Pamuk, Daron Acemoğlu’nun Nobel mükafatı almasına ilişkin Bloomberg HT’ye özel verdiği söyleşide iktisat alanındaki tezleri değerlendirdi. Prof. Dr. Pamuk dünyada ve Türkiye’de piyasa yanlısı devrin…
İktisat tarihçisi Prof. Dr. Şevket Pamuk Bloomberg HT ekranlarında Daron Acemoğlu ve iki meslektaşının aldığı Nobel Mükafatı hakkında değerlendirmelerde bulunurken, dünyadaki iktisat siyasetlerindeki değişen trendlere de vurgu yaptı.
Ödülün sürpriz olmadığının altını çizen Pamuk “Bu ekip 20-25 yıldır pek çok makale ve kitap yayınladı. Bu ödül beklenen bir şeydi ve bu yıl gerçekleşti. Bu grubun yaptığı çalışmalar nitekim de çığır açıcıdır” dedi.
“ABD ve Avustralya’da bir yerde sömürgeydi ve gelişmeleri farklı oldu”
Nobel mükafatı alan teori hakkındaki değerlendirmelerini paylaşan Pamuk şunları söyledi:
“Bu arkadaşlar uzun vadeli iktisadi büyüme açısından niçin ülkeler arasında farklılıklar var; niye bu farklılıklar kolay kolay değişmiyor sorusuna, iktisat disiplini içerisinde bir yanıt getirdiler. 1980‘lere kadar iktisat disiplini şunu söylüyordu; fiziki yatırımı yaparsınız, eğitime ehemmiyet verirseniz büyüme suratınız daha yüksek olur. Lakin iktisat disiplini şu sorulara karşılık vermiyordu; ‘Niçin bir ülkede yatırım oranı daha yüksek olur? Niye bir ülkede eğitime daha fazla yatırım yapılır? Niye bir ülkede şu bölümlere yatırım yapılır başkalarına yapılmaz?’
Nobel mükafatını alan üçlü bu sorulara yeni yanıtlar getirdiler. Hem de ampirik çalışmalar yaparak siyaset biliminden, tarihten kavramsal çerçeve ve bilgi dataları kullanarak. Bu ekip sömürgelerin tarihindeki uzun vadeli gelişmeleri bakıyorlar diyorlar ki; sömürgelerin hepsinin durumu uzun vadeli olarak iktisadi gelişmesi aynı olmadı. Unutmayalım ABD ve Avustralya da bir yerde sömürgeydi. Onların uzun vadeli gelişmesi başkalarından çok daha farklı oldu. Sömürgeler arasındaki farklılıktan yola çıkarak, bu ekip bir ülkede kurumların yahut iktisadın ve toplumun siyasetin işleyişini ehemmiyetini ortaya çıkardı. Kurumlar, kurallar, hukuk, demokrasi ve buldukları sonuçlardan bir tanesi de demokrasinin uzun vadede otoriter rejimlere göre iktisadi kalkınma açısından daha iyi sonuçlar verdiği şeklinde. Getirdikleri bir terim var o da kurumlar kapsayıcı ya da dışlayıcı olabilir. Kurumlar/kurallar toplumun tümünü içerir bu ayrım da sömürge geçmişi olan ülkeler için değil tüm ülkeler için geçerlidir. Bugün Türkiye’de bizim de bu grubun getirdiği yanıttan yandan öğreneceğimiz çok şey var”
“Piyasa yanlısı dönem bitiyor”
Nobel hakkındaki değerlendirmesinden sonra dünyada ve Türkiye’de iktisat siyasetlerindeki gelişmeler hakkında da değerlendirmede bulunan Pamuk, piyasa odaklı periyodun bittiğine artık devletin daha aktif bir şekilde yer aldığı bir modelin konuşulmaya başlandığını söyledi.
Pamuk’un konuşmasında öne çıkanlar ise şöyle:
1980’lerden itibaren tüm dünya ve Türkiye yeni bir iktisat siyaseti paradigması modelini kabul etti. Burada piyasa vurgulanır oldu ve öncelik verildi. 1980’lerden günümüze yaklaşık 40-45 yıldır geçerli olan bu anlayış en başta ABD ve Avrupa tarafından artık terk ediliyor. O piyasa yanlısı dönem bitiyor. Onun yerine yalnızca iktisadi gelişme açısından değil, örneğin Amerika’nın Avrupa’nın Çin’le rekabeti açısından değil, iklim değişikliğine karşı mücadele açısından da devletin iktisatta daha etkin bir şekilde, daha aktif bir şekilde yer aldığı bir model konuşulmaya başlandı. Dünya yeni bir periyoda girdi. Bunun Türkiye ülkeler için çok önemli riskleri var. Bizim ülkemizde 20-30 yılda bilhassa son 10-15 yılda devletin ekonomi içindeki yeri sağlıklı gelişmedi. Devlet müdahaleciliği en başarılı verimli firmaları desteklemek, en çok önemli önde gelen geleceği parlak bölümlere yatırım yapmak yerine iktidara yakın kısımları destek veren yönde gelişti. Bu devlet anlayışıyla devam edersek o zaman sıkıntılarımız daha da ağırlaşacak. Daron Acemoğlu ve arkadaşları kurumlar ve kurallar hukukun üstünlüğü vurgusunu bir araya getirelim; önümüzdeki periyotta oluşturmamız gereken şey hukukun üstünlüğü ile istikrarlı iktisadi gelişmeleri güçlendirecek şekilde kuralları ve daha yeni daha aktif faal devlet anlayışına birleştirmemiz. Bu kolay değil. Kolay olmadığı için de her ülke iktisadi kalkınma yolunda aynı ölçüde başarılı olamıyor. Önümüzdeki devirde Türkiye’nin bu giderek ağırlaşmakta olan problemlere cevap vermesi gerekiyor bir yandan dünyadaki gelişmeleri iyi değerlendirmesi bir yandan da içerdeki ev ödevlerimizi yapmamız gerekiyor.
“Çin’in bu teoride biraz daha farklı durduğu açıklandı”
Nobel alan teoride Çin hakkında gelen tenkitler hakkında Pamuk şunları söyledi:
“Nobel komitesinin açıklamasında da vardı. Çin’in biraz başka durduğunu son 40-50 yıldır gelişmesinin bu teoriden biraz daha farklı durduğunu aslında söylüyor. Hem bu takımın çalışması hem de Nobel Komitesi’nin açıklaması ‘mutlaka istisnaları vardır, ama toplam tabloya baktığımız zaman demokrasi çerçevesinde hukukun üstünlüğü çerçevesinde ülkeler daha başarılı oldular’. Teoride, bütün ülkeler için bu istisnasız bir kuraldır demiyorlarfakat demokrasi yolunda yürüyen ülkeler daha başarılı oldular deniliyor”