Türkiye’de uyuşturucu kullanımı artıyor mu?

Ece Çelik

Gazeteci Cengiz Erdinç, 20 yıl sonra yeni bilgilerle güncellediği ve yeniden basılan “Overdose Türkiye: Narkoelitlerden Mafyaya Uyuşturucunun Yüz Yıllık İstilası” isimli kitabında eroin, metamfetamin, kokain ecstasyi uyuşturucu hususların kullanımının Türkiye’de arttığını ortaya koydu. Yeşilay, İçişleri Bakanlığı, İstanbul Üniversitesi ve Çukurova Üniversitesi adli tıp enstitülerinin iş birliğiyle 62 ilin kanalizasyon şebekesinde yapılan Atık Su Analizi’nin 2020-2021 verilerine dayanarak Türkiye’nin uyuşturucu haritasını çıkaran Erdinç madde bağımlığının yayılma suratının dikkat cazip seviyede olduğunu söylüyor.

2017 rekor ölümlerin yaşandığı sene

DW Türkçe’ye konuşan Erdinç, ilk baskısı 2004 yılında yayımlanan ve uyuşturucunun Türkiye’deki 100 yıllık yolculuğunu anlatan kitabı 1996 yılında büyük can kayıplarına yol açan “eroin dalgasının” akabinde yazmaya başladığını dile getiriyor. Kitabın yayımlandığı 2004 tarihinden itibaren uyuşturucuya ilişkin suçlar ve bağımlılık kayıtlarıyla ilgili dataları takip etmeye devam eden Erdinç, Türkiye’nin uyuşturucu ticareti ve kullanımı ile ilgili durumun günden güne berbata gittiğini söylüyor.

2012 yılını dikkat cazibeli bir yıl olarak tanımlayan Erdinç, “2012 bağımlılık kayıtlarının birkaç yıl öncesine göre ikiye katlandığı ve tedavi müracaatlarının 200 bine dayandığı bir sene” diyor.

2017’nin uyuşturucu kaynaklı ölümlerde zirve bir yıl olduğunu vurgulayan Erdinç bu ölümlerin yaklaşık üçte birinin bonzai kaynaklı olduğunu söylüyor.

İçişleri Bakanlığının yayımladığı verilere göre 2017 yılında 941 kişi uyuşturucu kaynaklı nedenlerle hayatını kaybetti.

Uyuşturucunun en çok kullanıldığı iller

Uyuşturucu alanında verilere ulaşmanın hayli zor olduğunun altını çizen Erdinç resmi kurumların 2016 yılından itibaren kanalizasyon tahlili yaptığını duyduğunu lakin bahse ilişkin hiçbir data açıklanmamasının dikkatini çektiğini anlatıyor. Gazetecilik sistemleriyle verilere ulaşan Erdinç bu bilgilerle Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) hazırladığı suç işlenen vilayetlere ve suç çeşitlerine göre ceza ve infaz kurumlarına gelen mahkumlar istatistiği ile karşılaştırmaya karar vermiş. “2020 yılına kadar gelen 14 yıllık datalarda uyuşturucu imalat ve ticareti ile kullanım cürümleri vilayetlere göre görülüyordu. Bunu yetişkin nüfusa oranladığımda 2020 ve 2021 yıllarına ait atık su tahliliyle çakışan bir görünüm ortaya çıktı” sözlerini kullanan Erdinç, atık su tahlilinde kimi vilayetlerde kimi hususların ilk sırada olduğunu tespit ettiğini söylüyor.

Bu vilayetlerin aynı vakitte uyuşturucu kullanmak, imalat ve ticaretini yapmak suçlarından karar giymiş mahkûmların da en çok bulunduğu vilayetler olduğunu belirleyen Erdinç, “Burada dikkatimi çeken uyuşturucu yoğunluğu ile organize suç arasındaki münasebet, bu vilayetlerde aynı vakitte ağır bir organize suç fliyetinin de gözleniyor olması. Bu narkotik ticareti ile organize suçun iç içe girdiğini gösteriyor ki geçmişte de bu temas vardı” tabirlerini kullanıyor.

Atık su tahliline göre 2020-2021 yıllarında eroinde Isparta, Denizli ve Edirne ilk üç sırada yer alıyor. Ecstasy’de Karaman, metamfetaminde Aydın ilk sırada bulunuyor. Esrar kullanımında ise Adıyaman kişi başı 13,287 miligramla bütün büyük kentlerin önünde gözüküyor.

Hollanda-Karaman bağlantısı

Erdinç, elde ettiği datalarla ilgili dikkat alımlı bir temas fark ettiğini belirtiyor. Buna göre, Karaman’da kişi başı 77 miligram ecstasy tüketiliyor, komşusu Konya ise en çok ecstacy’nin tüketildiği üçüncü kent. Konya benzeyenzamanda 2019-2020 verilerine göre de en çok ecstasy kullanılan il olarak kaydedilmiş. Ecstasy üretiminde en çok önemli ülkenin Hollanda olduğunu söyleyen Erdinç Hollanda’da yaşayan 500 bin Türkiye kökenli göçmenin yüzde 11’inin Karamanlı olduğuna dikkat çekiyor.

“Önce arz ediliyor, sonra pazarı oluşuyor”

Yaygın bir pazarlama ağı olduğunu, bilhassa metamfetamin yeni uyuşturucuların Anadolu’da süratle yayıldığını söyleyen Erdinç, “Örneğin metamfetaminde polis kayıtlarına baktığınızda önce imalat ve ticaret hadiselerinin arttığını fakat bir süre sonra kullanım olaylarının oran olarak onu geride bıraktığı bir süreç olduğunu görüyorsunuz. Yani önce arz ediliyor, sonra pazarı oluşuyor” diyor. Türkiye’nin şimdi bir “narko devlet” haline gelmediğini ifade eden Erdinç, “yasaların yetersiz olduğunu, kollukta zflar olduğunu ve suç gelirlerini önlemede yetersiz kalındığını” savunuyor.

Birleşmiş Milletler (BM) Uyuşturucu Kontrol Kurulu (INCB) 2023 Raporu da metamfetamin kaçakçılığında yükseliş olduğunu ortaya koyuyor. DW Türkçe’ye konuşan Prof. Dr. Sevil Atasoy, “Son yıllarda metamfetamin kaçakçılığında artış var, bu Türkiye’nin halk sağlığı açısından karşı karşıya kaldığı tehdidi artırıyor. Metamfetamine bağlı ölümlerin uyuşturucuya bağlı toplam vefatlar içindeki hissesi da son yıllarda giderek yükseldi” sözlerini kullanıyor.

Metamfetamin kaynaklı vefatlar arttı

İçişleri Bakanlığı’nın verilerine göre 2020 yılında 314 kişi direkt madde bağımlılığı sebebiyle hayatını kaybetti. Bunların yüzde 36’sı eroine, yüzde 31’i metamfetamine yüzde 29’u ecstasy’e bağlı olarak öldü.

2021 yılında vefat sayısı 270’e düştü. Fakat bu kere ölümlerin yüzde 46’sı metamfetamin, yüzde 28’i eroin yüzde 25’i ecstasy sebebiyle gerçekleşti.

2022 yılında ise 246 direkt madde ilişkili vefat meydana gelirken metamfetamine bağlı ölümlerin sayısı tekrar artmış ölümlerin yüzde 56’sı metamfetamin, yüzde 27’si eroin, yüzde 18’i ecstasy’e bağlı olarak hayatını kaybetti.

Türkiye’de aşırı doz uyuşturucudan kaynaklı ölümlerin rekor kırdığı 2017 yılında metamfetamin kaynaklı vefatlar yüzde 7 iken 2022 yılında bu oran yüzde 56’ya yükseldi.

Bu oran metamfetamin bağımlılığı şikayetiyle tedavi görmek isteyen hasta sayılarına da yansıdı. 2016 yılında Sağlık Bakanlığı’na bağlı hastanelerde kaydedilen yüzde 3,5 olan metamfetamin tedavisine müracaat oranı 2022 yılında yüzde 37’ye yükseldi.

Metamfetamin kullanımı neden artıyor?

İçişleri Bakanlığı da “2023 Türkiye Uyuşturucu Raporu”nda bu artışa dikkat çekti. Raporda, “Türkiye’de 2017 yılından bugüne mevt sayıları düşerken, ölümlerde metamfetamin görülme oranının yükselmesi dikkat çekicidir” sözleri yer aldı.

Peki neden metamfetamin kullanımında artış oldu? Cengiz Erdinç bu sorunun karşılığıyla ilgili birkaç iddia olduğunu lakin devletin yetkili kurumlarının kesinlikle bu husus ile ilgili geniş çalışma yapması gerektiğini söylüyor: “Belli iş kollarında çalışan insanları bu maddeyi alırlarsa daha uzun müddetler çalışabileceklerine dair yanıltıyorlar. Bu sebepten metamfetamin bağımlılığının arttığına yönelik argümanlar var. Kullanan şahısların diğer uyuşturuculara göre daha ucuz fiyata ulaşabilmesi de metamfetaminin yaygınlaşmasındaki çok önemli sebeplerden biri.”

Europol: Türkiye uyuşturucu ticaretinde çok önemli bir merkez

Avrupa Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi’nin (EMCDDA) 2023 raporuna göre metamfetaminin yanı sıra Türkiye’de ele geçirilen eroin ölçüleri da dikkat çekiyor. Avrupa Birliği (AB) devletleri tarafından ele geçirilen eroin miktarı 2021 yılında bir evvelki yıla göre iki katından fazla artarak 9,5 ton olarak kaydedildi. aynı yıl Türkiye’de ele geçirilen eroin miktarı ise 22,2 ton oldu.

Europol ve EMCDDA tarafından hazırlanan ve Mart 2024’te yayımlanan “AB Uyuşturucu Piyasaları Raporu” Avrupa’daki eroin ticareti konusunda Türkiye merkezli suç şebekelerinin hakimiyetinin sürdüğünü ortaya koydu. Rapora göre Avrupa’da kullanılan eroinin ana kaynağı Afganistan lakin eroinin AB ülkelerine ulaşmasında Türkiye hâlâ çok önemli bir geçiş noktası. Raporda yer alan bilgilere göre AB’ye yönelik eroin kaçakçılığı giderek artan oranda deniz yollarına, konteyner trafiğine ve Türkiye’den kalkan feribotlara dayanıyor.