Deprem bölgesindeki çocukların ”hayallerine” verdiği yanıt: Meslek sahibi olmak

Kahramanmaraş merkezli 6 Şubat 2023 zelzelelerinin akabinde, saha çalışmalarını zelzeleden direkt etkilenen kentlerde ağırlaştıran Suna’nın Kızları Sivil Toplum Örgütü, süreksiz barınma alanlarında yaşayan çocukların fizikî ve duygusal iyi olma hallerini, gereksinimlerini ve ömür şartlarını, kız çocuk odaklı bakış açısıyla inceleyen 3’üncü Sarsıntı Raporu’nu yayımladı. Çalışmalara danışmanlık yapan Zeynep Kılıç, çocukların hayallerine ilişkin soruya ”meslek” sahibi olmak şeklinde cevap verdiklerini ifade ederek, ”Bunu ülkemizde meslek sahibi olmadan herhangi bir hayalin gerçekleşmeyeceği gerçeğiyle düşünmelerine yorabiliriz” dedi.

ANKA’dan Buse Özbey’in haberine göre; geçen yıl nisan ve ağustos aylarında yayımlanan iki raporda, süreksiz barınma alanlarını, bilhassa kız çocukların iyi olma halleri açısından inceleyerek bu alanlarda çocukların ömürlerine ve gereksinimlerine odaklanan Suna’nın Kızları, üçüncü Sarsıntı Raporunda Adıyaman, Hatay ve Kahramanmaraş’a odaklandı.

Bu vilayetlerde çocuklara destek olmak için Aile ve Sosyal Siyasetler Bakanlığı ile iş birliği içinde dört Çocuk Hayat Merkezi (ÇYM) kuran Suna’nın Kızları, son raporda süreksiz barınma alanlarındaki hayatı, çocukların gözünden, bilhassa kız çocuk odaklı bir bakış açısıyla inceledi. 

Raporda, çocukların sosyalleşmelerinde en büyük engelin ev içi bakım yükü olduğu, toplumsallaşma imkanlarının yetersizliğinin kendi aralarında fizikî şiddeti artırdığı, çocukların eğitim imkanlarının yetersiz kaldığını söylediği ve çocukların hayallerine ilişkin soruya meslek sahibi olmakla karşılık verdiği belirtildi. 

Suna’nın Kızları Araştırma Koordinatörü Aysel Madra ile kurumun çocuk güvenliği çalışmalarına danışmanlık yapan Zeynep Kılıç, raporu ANKA Haber Ajansı’na değerlendirdi.

Kız çocuklar üzerlerinde ağırlaşan bakım yükü, şahsî bakım gereksinimlerini karşılamakta yaşadıkları zorluklar ve akranlarıyla sosyalleşebilecekleri alan eksikliği çocukların sıklıkla kendileriyle paylaşılan gereksinimler olduğuna dikkati çeken Madra, Çocuk Hayat Merkezleri’nin gereksinimlerden ve bulgulardan hareketle tasarlandığını kaydetti. Madra, Ağustos 2023’te “Konteyner Kentlerde Çocukların Ömür Alanlarına Kız Çocuk Odaklı Bakış” başlıklı 2’inci raporda Hatay ve Kahramanmaraş’taki konteyner kentlerde kurulan ilk iki Çocuk Hayat Merkezi’ni kullanan çocuklarla yürütülen çalışmalardan yola çıkarak onların süreksiz barınma alanlarındaki ömürlerine ve gereksinimlerine dikkat kesildiklarını aktardı.

”Çocuklar bir süre süreksiz alanlarda yaşayacakları fikrini kabullenmiş”

Aysel Madra, şunları kaydetti:

”Kız çocuk odaklı bakış açısıyla yürüttüğümüz değerlendirmelerde çocukların bir süre daha süreksiz alanlarda yaşayacakları fikrini kabullenmiş olduklarını gördük. Çocuklar konteyner kentlerin şartlarına ahenk sağlamış durumda olsalar dahi, onların gereksinimleri doğrultusunda inançlı alanlar oluşturulmasının ve hizmetler sağlanmasının değer teşkil ettiğini yeniden fark ettik. Bilhassa okulların kapalı olduğu devirlerde, konteyner kentler içerisinde özgürce ve güven içerisinde hareket edebilmenin ve arkadaşlarıyla vakit geçirmenin çocukların fizikî ve duygusal halini olumlu etkilediğini gözlemledik. Kız çocuklar üzerindeki ev içi bakım yükünün toplumsallaşma ve kendine zaman ayırma gereksinimlerinin önündeki en büyük mahzurlardan biri olduğu, çocuklarla yaptığımız görüşmelerden yola çıkarak yaptığımız tespitler ortasındaydı.”

”Kız çocuk odaklı dizayn’ın kız çocuklarının şartlarına, özgün gereksinimlerine, bakış açılarına ve beklentilerine öncelik veren bir yaklaşım olduğunu aktaran Aysel Madra, onların kendi ömürlerine ilişkin kararlarda söz sahibi olmasını desteklemek için uygulandığını söyledi.

”Kız çocukları cinsiyete dayalı çoklu risklerle karşı karşıya” 

Afet durumlarında kız çocuklarının her alanda yapabilirliklerini engelleyen cinsiyete dayalı çoklu risklerle karşı karşıya kaldıklarını belirten Madra, ”Halihazırda çocuk yaşta, erken ve zorla evlendirmeler, gebelik, fizikî ve duygusal istismar gibi risklerle karşı karşıya olan kız çocukların bu risklere maruz bırakılma mümkünlüğü afet ve kriz vakitlerinde daha da artıyor. Başta kız çocuklar olmak üzere tüm çocukların ihtiyaç ve beklentileri için fizikî ve duygusal olarak inançlı alanlar, programlar ve süreçler tasarlamak çocukların bu devirde maruz kaldıkları aksilikleri mümkün olduğunca azaltmak için çok önemli” diye konuştu.

“Sosyalleşme imkanlarının kâfi olmaması, fizikî şiddetin ortaya çıkmasına neden olabiliyor”

Çalışmalara danışmanlık yapan Zeynep Kılıç da son raporda sarsıntı bölgesindeki çocukların toplumsallaşma şartlarına ilişkin, şunları söyledi:

”Konteyner kentlerde kurum ve kuruluşların sundukları imkanlara bağlı olarak çocuklara sunulan hizmetler farklılaşabiliyor. Birtakım yerleşkelerde, çocuklar, sosyal etkileşimlerini büyük ölçüde ÇYM’ler gibi inançlı alanlarla sınırlı tutabiliyor. Mevcut toplumsallaşma imkanları çocukların gereksinimlerini karşılayacak ölçüde olmayabiliyor ve bu durum, onların hem duygusal gelişimlerini hem de sosyal bağlarını olumsuz etkiliyor. Bilhassa kız çocuklar, güvensizlik ve kısıtlı alanlar nedeniyle toplumsallaşma fırsatlarından daha da yoksun kalıyor. Ergen yaştaki çocuklar için toplumsallaşma imkanlarının kâfi olmaması, fizikî şiddet benzeri durumların ortaya çıkmasına neden olabiliyor.”

“Çocuklar eğitim süreçlerine dair aldıkları dayanağın sınırlı kaldığını dile getiriyor”

Deprem bölgesindeki çocukların eğitime erişimi ve okulla olan ilgilerinin hayli zorlu bir süreçten geçtiğini kaydeden Zeynep Kılıç, okullara erişimin, fiziki ve sosyal şartlar nedeniyle büyük ölçüde sınırlı olduğunu söyledi.

Konteynerlarda eğitim alan çocukların, ders sürelerinin 30 dakikaya indirilmesi aynıi kısıtlamalarla karşı karşıya kaldıklarını, fiziki şartların yetersizliği ile güvenlik risklerinin de eğitim süreçlerini olumsuz etkilediğini dile getiren Kılıç, şunları kaydetti:

Hayaller bir ”meslek” sahibi olmak…

Zeynep Kılıç, raporda çocuklarla onların gelecek hayallerine ilişkin de konuştuklarını belirtti ve çoğunlukla hayallere ilişkin sorulan soruya çocukların ”meslek” olarak cevap verdiğini dile getirdi. Kılıç, şunları söyledi:

”’18-20 yaşlarında hayatınızda ne olsun isterseniz bir hayal edin’ sorusuna çocukların meslekle cevap vermelerini, ülkemizde meslek sahibi olmadan herhangi bir hayalin gerçekleşmeyeceği gerçeğiyle düşünmelerine yorabiliriz. Bununla birlikte meslek sahibi olmanın kız ve oğlan çocuklar için farklı mana taşıdığını da unutmamak gerekiyor. Kız çocuklar için meslek, okumayı sürdürmek ve kendi parasını kazanmak demek. ‘Kendi ayakları üzerinde durmak’, ‘kendi istediği yaşamak’ sözleri erkek çocuklardan değil, kız çocuklardan duyuyoruz. Bu bağlamda, çocukların hepsinin kendisi için bir meslek seçmiş olmasını bağımsızlıklarının bir yolu olarak görmek gerekiyor. Kız çocukların seçtiği mesleklerin başında öğretmenlik geliyor. Avukat, savcı, doktor, hemşire, polis (yunus polisi), kuaför, hoşluk uzmanı olmak isteyen kız çocuklar da var. Oğlan çocuklarda meslek fikrinin kızlar kadar yüksek olduğunu söylemek mümkün değil.

”Kız ve oğlan çocukların ortaklaşan bir hayali motor ehliyeti almak”

Meslek dışında kız ve oğlan çocukların ortaklaşan bir hayali motor ehliyeti almak. Bilhassa Hatay’datüm kentlerde de var olan şartlarda bir yerlere gidebilmenin, hatta konteyner kent içinde rahat hareket edebilmenin en kolay yolu motorlar. Kız çocuklar yeniden bağımsızlıklarıyla ilgisini kurarak, ‘kimseye muhtaç olmamak’, ‘istedikleri zaman, istedikleri yere gidebilmek’ için ehliyet sahibi olmak istiyorlar. Kızlar için, şu anda hayatlarına dair kararlarını alamadıkları, müsaadeye tabi olan şeyler, gezmek yahut makyaj yapmak hayali 18 yaşa ertelenmiş durumda.”