Gürcistan’da seçim sonrasında “etki ajanlığı”nda yeni perde

Türkiye’de “etki ajanlığı” düzenlemesi önümüzdeki günlerde Meclis Genel Kurulu’na gelecek. Gürcistan’da ise aynı isimle anılan bir düzenleme Mayıs ayında maddeleşti. Şimdiye kadar medya ve sivil toplum kuruluşları (STK) maddeyi boykot etti, hükümet de onlara karşı herhangi bir yaptırım uygulamadı.

Ancak 26 Eylül’deki seçimlerin akabinde tablonun değişmesi olası. Batı yanlısı muhalefet itiraz etse de, resmi sonuçlara göre seçimi iktidardaki Rusya yanlısı Gürcü Rüyası partisi kazandı. Önümüzdeki devirde boykotçu medya ve STK’lara maddede öngörülen cezaların kesilmesi onların sonunu getirebilir.

Türkiye’de hapis, Gürcistan’da damgalama

Türkiye’de 23 Ekim’de komiteden geçen “etki ajanlığı” düzenlemesi “Devletin güvenliği ya da iç ya da dış siyasal faydaları aleyhine, yabancı bir devlet ya da tertibin stratejik çıkarları ya da talimatı doğrultusunda suç işleyenler” diye bir tanımlama yapıyor ve bu bireyler hakkında yedi yıla kadar hapis cezası öngörüyor.

Düzenlemedeki muğlak sözlerin hükümet siyasetlerini eleştirenleri cezalandırmak için kullanılmasından tasa ediliyor. Bilhassa gazeteci ve STK çalışanlarının tehdit altında olduğu düşünülüyor.

Gürcistan’daki yasanın ismi ise “yabancı tesirin şeffaflığı.” Hem haftalar süren kitlesel protestolara hem de Batı dünyasının reaksiyonuna karşın onaylandı. Gürcü Rüyası’nın açıklamasına göre, yasa “ülkeyi huzursuzluk çıkarmayı amaçlayan yapay teşebbüslerden koruyacak.”

Düzenlemeye göre, gelirinin yüzde 20’sinden fazlası yurtdışından olan medya ve STK’ların kendilerini bir bilgi tabanına kaydettirmesi gerekiyor. Data tabanının ismi “Yabancı bir gücün çıkarlarını gözeten kuruluşlar.”

Gazeteci Nino Nakashidze bunun bir  “damgalama” olduğunu söylüyor ve bu tarifi reddederek “Biz her yaptığımızı ülkemizin çıkarları için yapıyoruz. Biz kendi ülkemizdeki demokratik kıymetlerin ajanlarıyız, yabancı ülkelerin değil” diyor. 

“Hiç kimse bizimle iş birliği yapmayacak”

Nakashidze’ye göre, bu düzenlemenin akabinde insanlar kapalı olarak yahut açıktan, bu şekilde damgalamış medya kurumlarına konuşmayacak zira onlarla ilişkilendirilmekten korkacak.

Yasa “yabancı bir gücün çıkarlarını gözeten kuruluşlar” için daha sıkı bir denetleme de öngörüyor, onlardan ek bilgiler talep edilmesini mümkün kılıyor. Gazeteciler kendilerinden istenen bilgilerin zımnî haber kaynaklarına kadar varmasından tasa ediyor.

PEN Gürcistan İdari Yöneticisi Natasha Lomouri da etkinlikler için salon sahipleriyle yahut sanatkarlarla çalışmaları gerektiğini belirtiyor ve bu yasanın akabinde “hiç kimse bizimle iş birliği yapmak istemeyecek” diyor.

Sivil toplumdan sivil ittsizlik

Yasanın geçmesinin akabinde yüzlerce STK ve medya kuruluşu kamuoyuna maddeyi boykot edeceklerini, kendilerini “yabancı bir gücün çıkarlarını gözeten kuruluşlar” olarak kaydettirmeyeceklerini açıkladı. Verilen süre 2 Eylül’de dolduğunda kayıt yaptıranların oranı, muhaliflere göre, faal STK ve medya kuruluşlarının sadece 10’u oldu.

Natasha Lomouri bu süreçte yurtdışından aldıkları fonları durdurup hesaplarındaki tüm parayı da harcadıklarını anlatıyor. Maddeyi boykot eden diğer STK’lar ve medya kurumları da benzer bir taktik izledi. Çünkü yasa, kendilerini bildirmeyen kurumlar için yüklü cezalar öngörüyordu ve bu cezalar nedeniyle hesaplara el konulması mümkündü.

Pek çok bağımsız medya kurumu ve STK’nın temel maksadı seçim öncesi kritik devirde fliyetlerini eskisi benzeri sürdürmek, yasanın yarattığı tehdidi de olabildiğince anlatmaktı. Seçimi, yasaya karşı çıkan muhalefetin kazanmasını, iktidar değiştiğinde de yasanın yürürlükten kaldırılmasını umuyorlardı.

Umulan olmadı

Ancak umulan olmadı. Muhalefet seçimin hileli olduğunu iddia etse de resmi sonuçlara göre Gürcü Düşü iktidarını korudu. Seçimden sonra partiden yapılan açıklamada yasa için “Gürcü vatandaşların çoğunluğu tarafından onaylandı” dendi. Şimdi, yasaya uymayıp kendilerine bilgi tabanına kaydettirmeyen kuruluşlara yüklü ölçüde cezaların kesilmesi mümkün.

PEN Gürcistan’dan Lomouri, seçim sonrasında muhalefetin şovlarının sürdüğünü anlatıyor. Öte yandan “Eğer Gürcü Düşü iktidarda kalır, üstüne maddeyi da uygularsa, “Burada var olabilmek, herhangi bir çalışma yapmak çok zor olacak. Yakın geleceğimiz için çok çok kaygılıyız” diyor.

Uluslararası Şeffaflık Derneği Gürcistan ofisinden Sandro Baramizde’nin değerlendirmesi ise şöyle:

“Eğer maddeyi uygularlarsa biz dahil STK’lar ve medyaya, yasaya uymadığımız için cezalar kesilir. Şayet bunu yapabileceklerine inanırlarsa yaparlar. Ve bu da bu kurumların iflası ve tasfiyesi manasına gelir. Olaylar bu şekilde gelişirse Gürcistan’ın bağımsız bir medyası ve sivil toplumu olmaz.”

*Bu haber n-ost tarafından düzenlenen Erste Stiftung tarafından finanse edilen bir çalışma gezisi kapsamında hazırlanmıştır.