Neden Covid virüsüne yaz mevsiminde de yakalanıyoruz?

Covid-19 virüsü, grip diğer teneffüs yolu hastalıklarından farklı olarak, belli bir mevsimsel bir seyir izlemiyor ve salgın dalgası yılın herhangi bir döneminde ortaya çıkabiliyor.
ABD Hastalık Denetim ve Korunma Merkezleri’nde (CDC) salgınları inceleyen uzmanlar, her yıl Temmuz ayında Covid hadiseleri ve hastaneye yatışlarda ani bir artış gözlemliyor, buna da “yaz dönemi dalgası” ismini veriyordu. Ancak bu yaz ABD’deki Covid hadiseleri bilhassa batıdaki eyaletlerde daha büyük bir artış gösterdi. Bu eyaletlerde 1-6 Temmuz arasında Covid testi pozitif çıkanların oranı yüzde 15,6 ile bir evvelki haftaya göre yüzde 1 arttı. İngiltere’de ise, Sağlık Güvenlik Kurumu verilerine göre Covid testi pozitif olanların oranı Mart sonunda yüzde 4 iken, Haziran sonunda yüzde 14’e yükseldi.  Son devirdeki artış, Covid’in 2021 sonunda ortaya çıkan Omicron varyantının evrimleşmiş son hali olan FLiRT alt varyantının yayılması ile açıklandı. Virüsün, insan hücrelerine girmesini sağlayan “spike (diken)” proteininde yeni mutasyonları denemesi nedeniyle, yeni alt varyantların ortaya çıkması kaçınılmaz. Bu yapı aynı vakitte bağışıklık sistemini bedendeki virüsün varlığına karşı uyarıyor. Bunun sonucunda Covid-19, hem çoğumuzun bağışıklık sisteminde bulunan nötrleştirici antikorlardan kaçmanın daha tesirli bir yolunu buluyor, hem de bir şekilde teneffüs yollarındaki insan hücrelerinde bulunan ve virüsün bedenimize girmesini sağlayan ACE2 reseptörüne kenetlenmeyi hâlâ başarabiliyor.  Ohio Eyalet Üniversitesi’nden Shan-Lu Liu’ya göre, son varyantlar bağışıklık sisteminden kaçmaya çalışırken, bir yandan da hücrelere bağlanarak belli bir istikrar kurmayı başarıyor; çoğu yeni olayın nedeni de bu. Shan-Lu Liu, yaşlılar ve bağışıklık sistemi baskılanmış olan hastaların aşıya ve doğal enfeksiyona bağışıklık cevaplarının zayıf olması nedeniyle, yeni varyantlara karşı daha hassas olduklarını vurguluyor. Uzmanlar, bu gruplara 2022’de ortaya çıkan XBB.1.5 alt varyantına karşı geliştirilmiş olan aşıi aşılardan destek doz uygulanmasını tavsiye ediyor. Dünya Sağlık Örgütü ve dünya çapında uzmanlar, toplumda Covid’e karşı zafiyeti en fazla olan grupları korumak için düzenli olarak ortaya çıkan yeni varyantları araştırıyor ve yetkililer bu araştırmalara göre “spike” proteininin en yeni mutasyonunu göz önünde bulundurarak, aşılama ve korunma ile ilgili belli tavsiyelerde bulunuyor. Öte yandan uzmanlar için, Covid’in bir sonraki çeşidinin ne zaman ortaya çıkacağını tespit etmek hâlâ neredeyse imkansız, zira grip ve soğuk algınlığı aynıi RSV (Respiratuar Sinsityal Virus) genelde sonbahar ve kış aylarında olayların artışa geçtiği hastalıklardan farklı olarak, Covid’in mevsimsel döngüsü şimdi oturmadı.

Virüsler ve mevsimsellik
Salgınlar üzerine çalışan epidemiyoloji uzmanları, enfeksiyona bağlı hastalıklarda vaka artışının üç nedeni olduğunu söylüyor: Virüsün kendisi, insanların belli bir periyotta bu virüse yakalanmaya ne kadar yatkın olduğu ve virüsün yayıldığı şartlar. 2023’te Covid’in yıl içindeki değişimine ilişkin bir araştırma yayımlayan Ohio Üniversitesi Eğitim Hastanesi’nden El Hussain Shamsa, “Mevsimsellik çoğu virüste görülen ortak bir özellik ve bunlardan en bilineni gribin her yıl gördüğümüz kış salgını” diye açıklıyor. Shamsa, çevresel ve davranışsal faktörlerin kış döneminde bağışıklığın düşmesine ve grip virüsünün daha fazla bulaşmasına neden olduğunu vurguluyor. Öte yandan aslında grip hiçbir zaman tamamen yok olmuyor. Yale Üniversitesi’nden imünobiyoloji profesörü Akiko Iwasaki, bu yaz gördüğümüz Covid dalgasını insanların şenlik ve konserler gibi fizikî yakınlık gerektiren ortamlarda bulunması ile, benzeyenzamanda klimaların aşırı kullanılması sonucu havanın kuruması ve bunun virüslerin bulaşmasını kolaylaştırması ile açıklıyor. İngiltere’de de uzmanlar bu yaz kayda geçen Covid dalgasına münasebet olarak, Avrupa Futbol Şampiyonası’nı takip etmek isteyenlerin kalabalık pub bahçelerinde ve barlarda toplanmasını gösterdi. Ancak Covid’in öteki teneffüs yolu enfeksiyonlarından farklı olarak neden bütün yıl boyunca tesirli olduğu hâlâ bir soru işareti. Bilim beşerlerine göre bunun sebebi, nüfusun grip, rinovirüs ve RSV gibi sık görülen mevsimsel virüslere bağışıklığının daha fazla olması. Covid’e göre çok daha uzun yıllardır etrafta olan bu virüslerin, bize bulaşmaları için sonbahar ve kış sıcaklığın düştüğü, okulların açıldığı, insanların iç yerlerde daha çok bir araya geldiği ideal şartlara muhtaçlıkları var. Covid ise hâlâ görece yeni bir virüs. Vücudumuzun çoğalmaya başlamasına imkan vermeden bir patojeni yok etmesi için gereken “sterilizan bağışıklık” (enfeksiyonu tedbire becerisi) seviyemiz de şimdi hayli düşük. Bilim beşerlerine göre düşük aşılama oranları sonucu nüfusun bağışıklık seviyesi, en son dalga sırasında kaç kişinin enfeksiyona yakalanmış olduğuna bağlı olarak değişiyor.

CDC verilerine göre ABD’de 18 yaşın üstü bireyler arasında 7 Temmuz itibariyle yeni Covid aşısını olmuş olanların oranı sırf yüzde 22,7 iken, bu oran grip aşısı olmuş olanlar için yüzde 48,2. East Anglia Üniversitesi’nden viroloji profesörü Paul Hunter, bunun sonucunda kış boyunca Covid’e yakalanmamış olanların FLiRT varyantlarına çok az bağışıklığı olduğunu, bundan ötürü yaz döneminde hadiselerin arttığını belirtiyor.

Covid zamanla daha mevsimsel olur mu?
Peki, insanların virüse daha fazla maruz kalması sonucu Covid’in daha mevsimsel bir düzene geçmesi ne kadar mümkün ? Bazı uzmanlara göre bu eğilim şimdiden başladı. Hunter, yaz dalgasındaki vaka, hastaneye yatış ve ölümlerde görülen artışın, Aralık ve Ocak devrine göre çok daha az olduğuna dikkat çekiyor. ABD’de 15 Haziran ile başlayan haftada Covid’den 327 kişi öldü ve 13 Ocak ile başlayan haftada bu sayı 2 bin 578 idi.  John Hopkins Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve İmmünoloji Profesörü Andy Pekosz, “Belki de hiçbir zaman yaz olaylarını sıfırlayacak nüfus bağışıklık seviyesine ulaşamayacağız . Tahminen de bir iki yılımız daha var” görüşünü paylaşıyor . Nash ise, insanların grip ve diğer sık görülen virüslere yüz yıllardır maruz kaldığına dikkat çekerek, Covid’le ilgili bu sürecin on yıllar, tahminen de daha uzun süreceğini öngörüyor. Covid istikrarlı bir mevsimsel döngüye geçmeyi başarırsa, yeni bir soru ortaya atılacak: Erken sonbahar döneminde doruğa çıkan RSV ve kışın ortasında zirve yapan grip virüslerin mevsimsel tertibinin yanında, Covid’in zirve yaptığı dönem takvimde nerede yer bulacak? Bu sorulara cevap bulmamız on yıllar sürebilir. Diğer yandan kimi bilim insanı, kimi koronavirüslerin daha sıcak havalarda dahi bulaşmaya devam edebilmesi sebebiyle, Covid’in yaz döneminde hiçbir zaman tamamen kaybolmayabileceğini öne sürüyor. Harvard’dan epidemiyoloji uzmanı Bill Hanage, “İnsanlarda görülen koronavirüslerin, soğuk ve kuru hava şartlarında daha kolay yayılan grip gibi mevsimsel olmadığını bir müddettir biliyoruz. 2020’de pandeminin ortaya çıkmasından önce de koronavirüs enfeksiyonlarına ‘yaz soğuk algınlığı’ diyorduk” diye açıklıyor. Her halükarda uzmanlar, Covid’in yıl uzunluğu istikrarlı olmasının yarattığı riske dikkat çekerek, virüse karşı en hassas kümelerin tamamen aşılanması ve virüs önleyici ilaçlara erişimlerinin yıl boyunca sağlanması davetinde bulunuyorlar.