Türkiye’de üreme sağlığı hizmetlerinin doğurganlık odaklı olması, HPV aşısının bedelsiz sunulmaması, bayan sağlık çalışanlarının eşitsiz temsili gibi problemler, bayanların sağlık hakkını ihlal ediyor.
Kadına yönelik ayrımcılık ve eşitsizlik ömrün her alanında olduğu sağlık alanında da kendini gösteriyor.
Sağlık hizmetlerine erişimden tedavi süreçlerine, tıbbi araştırmalardan sağlık siyasetlerine kadar birçok alanda bayanlar ve erkekler arasında eşit olmayan muamele yahut sonuçlar “tıbbi cinsiyet eşitsizliği” olarak ifade ediliyor.
Tıbbi cinsiyet eşitsizliği, son periyotta Avrupa’nın gündeminde. Avrupa Birliği (AB) Komitesi’nin Hazırlık, Kriz Yönetimi ve Eşitlikten sorumlu üyesi Hadja Lahbib’in açıklamasına göre bayan ve üreme sağlığı AB’nin 2025-2029 Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Stratejisinin bir kesimi olarak ele alınacak.
Ruh sıhhatini güzelleştirmek için toplumsal cinsiyete dayalı şiddetle mücadelenin yanı sıra, erken vefatları önlemek için inançlı kürtaja erişim, endometriozis (çikolata kisti) için hastalık müsaadesi, menopoz araştırmaları için finansman artışı Dünya Bayanlar Günü’nde kabul edilmesi beklenen yeni yol haritasında yer alması planlanan adımlardan birkaçı.
Tıbbi cinsiyet eşitsizliğinin boyutları
Sağlık hizmetlerine erişimde toplumsal cinsiyet eşitliği konusunu ele alan çalışmalara göre tıbbi araştırmalardaki erkek odaklı yaklaşım, bayanların sağlık hizmetlerinden eşit şekilde yararlanmasını engelliyor. Bayanlar, hormonal döngülerinin “karmaşık” görülmesi nedeniyle klinik çalışmalarda çoklukla göz arkası ediliyor.
Bu durum, bayanlar için doğru tedavi metotları ve ilaç dozlarının belirlenmesini zorlaştırıyor. Bayanlar, kalp hastalıkları gibi önemli sıkıntılarda “atipik” belirtiler gösterdiği için teşhis ve tedavide gecikmeler yaşıyor. Ağrı şikayetleri sıklıkla ciddiye alınmazken, ruhsal nedenlere bağlanabiliyor. Öte yandan, sağlık hizmetlerine erişimde ekonomik ve toplumsal pürüzlerle de karşılaşıyorlar.
Sağlık sektöründe çalışan bayanlar, liderlik durumlarına ulaşmada zorlanırken, erkek meslektaşlarına kıyasla daha düşük ücret alıyor. Tıp eğitimi ve toplumsal önyargılar, bayanların sağlık alanında eşit şekilde temsil edilmesini ve tedavi edilmesini zorlaştırıyor. Bu eşitsizliklerin giderilmesi için kapsamlı ıslahatlar gerekiyor.
Peki Türkiye’de durum nasıl?
Türkiye’de bayan sağlığı alanında yaşanan cinsiyet eşitsizlikleri, hem sağlık hizmetlerine erişimde hem de bayan sağlık çalışanlarının meslek hayatında çeşitli meselelere neden oluyor. Uzmanlar, bayanların temel sağlık hizmetlerine erişiminde önemli pürüzlerle karşılaştığını, sağlık siyasetlerinin ise büyük ölçüde “cinsiyet körü” bir yaklaşım sergilediğini belirtiyor.
Üreme sağlığı hizmetlerinde engeller
DW Türkçe’ye konuşan Bayan Hekimlik ve Bayan Sağlığı Çalışma Grubu Üyesi Dr. Ayşegül Ateş Tarla, üreme sağlığı hizmetlerinin büyük ölçüde doğurganlık odaklı olduğunu ve bayanların diğer üreme sağlığı gereksinimlerinin göz arkası edildiğini ifade ediyor.
Özellikle aile planlaması yollarına erişimde önemli ezalar yaşandığını belirten Tarla, “Rahim içi araçlar, doğum denetim hapları ve diğer kontraseptif tekniklerin bedelsiz sağlanması gereken noktalarda hizmet sunumunda yetersizlikler var. Kamu kurumlarında bu hizmetlere erişim azalırken, bayanlar özel kliniklere yönlendirilmek zorunda kalıyor” diyor.
Tarla, kürtajın 10 haftaya kadar yasal olmasına rağmen birçok kamu hastanesinde uygulanmadığını, bu durumun bayanları daha yüksek maliyetli ve garantisiz sağlık hizmetlerine yönelttiğini vurguluyor. Ayrıyeten, evli olmayan bayanlardan eş onayı talep edilmesi uygulamaların da bayanların sağlık hakkını önemli şekilde kısıtladığını aktarıyor.
HPV Aşısı: “Halk sağlığı sorunu”
Serviks kanserine karşı en tesirli korunma sistemlerinden biri olan HPV aşısının yaygınlaştırılmadığını ve bedelsiz sunulmadığını ifade eden Tarla, “HPV aşısı erken yaşlarda uygulanması gereken ve toplum genelinde kansere karşı muhafaza sağlayabilecek bir sistem. Fakat Türkiye’de bu aşı bedelsiz değil ve yüksek maliyeti nedeniyle birçok bayan bu esirgeyici hizmetten yararlanamıyor. Bu, halk sağlığı açısından önemli bir sorun” diye ekliyor. Dünya Sağlık Örgütü’nün HPV aşısının yaygınlaştırılmasıyla serviks kanserinin büyük ölçüde önlenebileceğini vurguladığını hatırlatan Tarla, Türkiye’de ise bu bahiste adım atılmadığının altını çiziyor.
Kadın sağlık çalışanlarının durumu
Kadın sağlık çalışanlarının iş ortamında da önemli eşitsizliklerle karşılaştığını belirten Tarla, bayanların sağlık sektöründe yüzde 50’nin üzerinde bir temsile sahip olmasına karşın karar alma sistemlerinde gereğince yer alamadığını söylüyor. “Kadınlar idari takımlarda yok denecek kadar az temsil ediliyor. Bu durum, sağlık siyasetlerinin şekillendirilmesinde bayanların gereksinimlerinin göz gerisi edilmesine neden oluyor” diyor.
Sağlık çalışanlarının kullandığı ekipmanların erkek fizyolojisine göre tasarlandığını dile getiren Tarla, “Tulumlardan ameliyat masalarına kadar pek çok ekipman bayanların ergonomik gereksinimlerine uygun değil. Bu durum bayan sağlık çalışanlarının işlerini zorlaştırıyor ve onların fizikî sıhhatlerini tehlikeye atıyor” sözlerini kullanıyor.
“Destek siyasetleri yetersiz”
Kadın sağlığı alanında, menopoz gibi doğurganlık dışındaki devirlere yönelik hizmetlerin de yetersiz olduğunu belirten Tarla, menopoz ve yaşlılık periyoduna has sağlık hizmetlerinin sınırlı olduğunu söylüyor. “Kadın sağlığı hizmetleri, gebelik ve doğurganlık odaklı bir sistem üzerine kurulu. Lakin menopoz dönemi diğer çok önemli süreçlerde bayanlar kâfi takviyesi alamıyor. Menopoz poliklinikleri gibi özel alanlar yok” diye konuşuyor.
Tarla, bayanların sağlık hizmetlerine erişiminde yaşanan bu eşitsizliklerin, toplumsal cinsiyet rollerinden kaynaklanan meselelerle birleşerek bayanları daha dezavantajlı hale getirdiğine işaret ediyor. Hem sağlık sisteminin hem de toplumun bayanların farklı periyotlardaki gereksinimlerine hassas hale gelmesi gerektiğini vurgulayan Tarla, bayan sağlığına yönelik daha kapsayıcı ve eşitlikçi siyasetlerin ivedilikle hayata geçirilmesi gerektiğini ifade ederek ekliyor: “Kadın sıhhatinde yapamadığımız, eksik yaptığımız ya da bayanın yararlanmasına pürüz olan her şey bir halk sağlığı problemidir.”