‘Yenidoğan’ skandalına sahne olan düzen nasıl kuruldu; sağlık sektöründe yaşananlar, sorular, cevaplar

 Dr. Rukiye Ekenler

“Zor vakitlerden geçiyoruz…”

90’larda, öğrenciliğimde, siyasetle tanıştığım öğrenci derneğindeki çalışmalarımdan beri en çok duyduğum cümle budur: “Zor vakitlerden geçiyoruz.”

Yine öylesi bir zamandayız.

İnsan aklının hudutlarının ne kadar büyük olduğunu biliriz. Hele küreselleşme ve teknolojik gelişmelerle birlikte insan aklının daha fazla bilgiye, sese, görselliğe ulaşabildiğini de biliriz. Fakat bu bilgileri daha nasıl kullanacağımızı bilemiyoruz, çaresiz kalıyoruz ve çoğu zaman ki gibi halimizi içindeki rabbe, vicdanına bırakıyoruz.

Haftalardır kâbus çöken “yenidoğan çetesi” haberleriyle hayatımız alt üst oldu. Lakin çoğu zaman ki gibi olayı ferdi ve meseleler üzerinden sorguluyoruz. Görünenin gerisindekini göremiyor, nefret lisanından kurtulamıyoruz; bir vahamet var, hasebiyle da sistem denilen aygıtın eksikliklerini gözden kaçırıyoruz.

Geçen hafta bu telaşlarla bir yazı yazdım, bunu kamuoyuyla paylaşmıştım. Sonrasında Unsur TV’ye çıktım, kavramların doğru kullanılması gerektiği söyledim, tekrar etmekte fayda var:

Bilgilendirme yapılırken nefret lisanından, kamuoyunda infial yaratabilecek telaffuzlardan uzak durulması gerektiğini, hususun hassas olduğunu, şayet doğru cümleler kullanılmaz ve süreç doğru yönetilmezse sağlıkçıya şiddetin boyutunun artacağını, telaşlı toplumun dertlerinin vahim boyutlara ulaşacağını ve zati para münasebeti içinde uygundan düzgüne yıpranmış, yaralanmış hasta-hekim bağlantısının daha zora gireceğini, daha zor durumlarla karşı karşıya kalacağımızı ifade etmiştim.

Gene aynı tasalarla yazıyorum.

Hâlâ ağır bakımda etkin olarak çalışan bir tabip olarak son iki haftadır yaşanmışlıklarım üzerinden yazıyorum. Tüm bu korkularımı somutlaştıran şeyler yaşadığım için yazıyorum.

Bir defa daha siyasetçileri, basını ve bu bahiste konuşan herkesi sağduyuya davet ediyorum. Yalnızca profesyonel kimselerin konuşması gerektiğini bir defa daha söylemek istiyorum. Bu mevzunun yalnızca yara almış adalet sistemi içinde değil tam da kamuoyu önünde epey şeffaf/ bilimsel tekniklere konuşulup çözülmesi gerektiğine inandığımı söylemek istiyorum.

Sağlık politikaları

21’inci yüzyılda en fazla sağlık siyasetleri siyaseten istismar edilen bir mevzu olmuştur. Gelişen teknolojiyle tanısal alandaki gelişmeler genetik ve hücresel seviyeye ulaşmış ve pek çok bilimsel bilgi sayesinde insanoğlu yalnızca hastalıklarla değil baş etmeyi, yaşlanmaya, hatta mevte deva bulmaya kadar gitmiştir ve daha önce klâsik metotlarla çözülesi pek çok hastalık, rahatsızlık, marazlık çağdaş tıpla daha süratli daha faal çözülebilir olmuş, bu da insanın sıhhate ulaşma isteğini arttırmıştır. Bu istek doğrultusunda siyasi iktidarlar da yeni sağlık siyasetleri üretmek zorunda kalmış, bunlarla ya siyasi güçlerini sağlamlaştırmış ya siyaseten yok olmuşlardır.

Durum bu türlü olunca mevcut iktidar “sağlıkta dönüşüm programı” çerçevesinde pek çok değişiklik yapmış, sıhhate ulaşılabilirliği arttırmak ismine “özel hastaneciliğin” önünü açmış, milyonlarca dolar yatırımlar yapılması için cüret, güç ve krediler vermiştir. Her köşe başına açılan hastanelerde her türlü sağlık hizmetine rahatlıkla ulaşan insanlar da bundan şad olmuş ve iktidarın gücü de gitgide büyüyerek devam etmiştir.

İktidar sürece bu türlü yaklaşırken, hastane sahipleri de nasıl kâr edeceklerini düşünmüşlerdir; ağır bakım talebini yükseltmiş, bunun için hem erişkin hem yenidoğan ağır servisleri kurmuş, milyonlarca dolar yatırım yapmış, işçi almış, yetiştirmiş ve SGK’yla yaptığı anlaşma doğrultusunda her ayın son haftası faturalandırdığı ağır bakım hizmetinin fiyatını nakit olarak almış ve bu talep arttıkça ağır bakımları geliştirmiş, ağır bakıma yatırım yaptıkça da oradan daha çok para kazanma isteği artmıştır.

Değişen sosyoekonomik şartlar içinde, bayanların da çalışma hayatına girmesiyle meskenlerinde yaşlı hasta bakımına olan talep azalmış, doğurganlık sayısı azalmış ve doğum yaşı artmıştır. Çevresel ve beslenme etkenleriyle bir arada onkolojik hastaların da arttığını ve sıhhatle ilgili beklentilerin yükseltildiğini de düşünürsek bu çerçevede ağır bakım talepleri artmıştır ve bu talep artışı doğrultusunda serbest piyasa siyasetleri ve kapitalist anlayışlar içinde özel hastaneler ağır bakımı bir kar alanı olarak görmüşlerdir. Zaman içinde sayıca o kadar çok artmış ki, özel hastanelerdeki ağır bakım yatak sayısı kamu hastanelerini geçmeye başlamış ve bu türlü olunca da o yatakları dolu tutmak gibi bir mecburilik ortaya çıkmıştır.

Hasta kabul nasıl olur?

112 Acil Komuta Merkezleri her kentte vardır ve o kentteki her kamu ve özel hastanenin ağır bakım boş yatak sayısını görür ve hastaya ağır bakım ihtiyacı olduğu söylendiği andan itibaren (ki bu ihtiyaç acilde yahut serviste hastayı takip eden tabibin alacağı bir kararla belirlenir) 112 komuta merkezi önce kamu hastanelerdeki ağır bakım yataklarına transport sağlar, kamu dolduğunda özele hasta transportu gerçekleştirilir.

Hâl bu türlü olunca ağır bakımı dolu tutmak isteyen kimi özel hastaneler “simsar” yahut “aracı” denilen bireyler üzerinden hastayı kendi ağır bakımına getirmeye başladı.

Bu durumdan hastalar mutluydu; ücretsiz, ya 112 yahut kabul gördüğü hastanenin ambulansıyla transportu sağlanıyordu, bedelsiz ağır bakımda takibi, tedavisi yapılıyordu. Hasta yakını da mutluydu. Günlük ömründe özel hastaneden sağlık hizmeti alamazken hastasının oraya yatışıyla kendini sağlık hizmetine kolay ulaşır ve eşit hissediyordu; eşitlik herkese iyi gelen bir histi.  Hastanenin işvereni da mutluydu, yatağı boş kalmıyordu ve ay sonunda SGK üzerinden ödemesini alıyordu. Simsar da mutluydu; bunlar vaktinde 112 grubunda çalışmış yahut kamu hizmetinden emekli kimselerdi, ömürlerinin bir döneminde sağlık dalıyla ilişkilenmiş, insan ilişkileri iyi olan ve bu bağlantıyı finansa dönüştürmede ustaydılar, hiç görmedikleri, bilmediği biri üzerinden risk almadan para kazanıyorlardı ve şimdi, tahminen de yalnızca telefon üzerinden bu işi yapıyorlar, yorulmadan iyi para geçiyordu ellerine.  

Bu mutluluk hali elbette kimin sorumlu olduğunu sorgulamaya izin vermiyordu, iş ve hizmet, bir şeyler aksasa bile asla eleştirilmiyordu.

Ancak bundan mutlu olmayan şahıslar vardı: Bunlar ağır bakımda hastayı tedavi edecek hekimlerdi.

Düşünün, ağır bakımda çalışan bir doktorsunuz, içeriye kabul etmediğiniz, bilmediğiniz bir hasta giriyor… Tüm bu süreçlerden habersiz olan hasta ve yakınlarıysa özel hastanede olmuş olmaktan kaynaklı bir memnunluk içindeler, beklentilerini yüksek tutuyorlar, durum iyi olursa, hiç sorun yok, aksi bir şey olursa, yaşanabilecek eksikliklerden direkt suçlanacak biri var: Hekim!

Hastanın nasıl doktor seçme hakkı varsa, tabiplerin da çalışmış olduğu hastanenin fiziki şartları, ekipmanları, konsültan doktor durumuna göre hasta seçme hakkı bulunduğundan hastayla ilgili bilgiler çoğu zaman doktorun elini güçlendirir, halbuki bu sistem içinde tabip ve hastane şartları direkt bay-pass edilerek, yalnızca finansal nedenler devreye giriyor.

Süreç tabip için bu türlü başlıyor. Hatta yaşadığı şiddet dolu sürecin sonunda bir de simsarın kendinden daha çok ücret aldığını duyduğunda neler hissedebileceğini düşünün.

Bu durumda tabip en zoru yaşıyor. Buna tepki gösterse de kurumsal sayıda hastane dışında kalan pek çok hastane de sistem bu türlü işliyor.

Sonra ne mi oldu?

Zamanla ağır bakımdan eski kârları sağlayamayan hastane işverenleri önce simsarları devre dışı bıraktı, sonra coğrafyamızda gelişen ağır ekonomik şartlarlabu sefer zarar ettiği gerekçesiyle (SGK ödeneği azaldı, SGK uzun yıllar SUT fiyatlarına zam yapmadı, çıkan genelgelerle hastadan fark alınması yasaklandı, ilaç ve tıbbi gereç fiyatlarının kur farkı nedeniyle her gün artması, işçi masraflarının artması doğrultusunda) birtakım tabiplerle anlaşarak işletmeyi vermeye/ devretmeye başladı.

İşletme şöyle oldu: Özel hastanenin sahipleri ağır bakım ünitesini aylık belli bir ücret karşılığında branş doktorlarına kiraya verdi, “aylık bana şu kadar ücret ver gerisine ben karışmam” dedi.  Böylece ilaç, materyaller, hemşire ve personel giderleri kiralayan tabibe ve gruba kaldı.

Zaman zaman fizik tedavi, göz, estetik merkezlerine hastanenin bir katı da kiraladıkları oldu. Bu da cabacısıydı.

İşletme süreci, müşahedeler, ayrıntılar

İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi’nden uzmanlığımı alıp (2004) Diyarbakır’a gittiğimde özel hastane gerçekliğiyle tanıştım. İdealist bir hekim olarak ve üniversite hastanesi prensipleriyle öğrendiğim pek çok şeyi orada yaşatabilmek için verdiğim çabayı hatırlıyorum da yüzüme bir gülümseme gelmiyor değil. İşverenin çalışan tabiplerle yapmış olduğu ilk özel hastane toplantısından çıkmış ve sonbaharın da tesiriyle erken kararan havada yolumu kaybederek surlara doğru uzun süre yürümüş, yanlış yerde olduğumu fark etmiştim.

Anestezi ve reanimasyon uzmanı olduğumdan, poliklinik yapmadığımdan ve yaptığım her işlem, her tetkik, her radyolojik inceleme SGK tarafından karşılandığından şanslıydım.

İşletme alan doktorları düşünüyorum şimdi. Tanıdıklarım oldu, duyduklarım oldu.  Sağlık sektörü küçüktür, herkes herkesi bilir; hepsi iyi insanlardır bilirim, lakin adalet yeterlilikten daha kıymetlidir ve şu anda bu süreçlerin (yenidoğan) ortaya çıkmasıyla vaktinde oralarda çalışmış sağlıkçılardan duyduklarım karşısında bende infial duygusu oluşmuyor değilbir tabibin bile isteye hastasının mevtini isteyebileceğine asla inanmam.

İşletme süreci nedir, nasıl işler?

İşletmeyi alan doktorlar, büyük oranda kâr mantığıyla hareket etmiş, mevcut kuralları içinde kârını arttıramadığından, zararı azaltmak ismine ağır bakımları işletmiştir.

Neler yapar?

Yatakları dolu tutmak için farklı işbirliklerine yapar; hemşire sayısını azaltır, maliyeti yüksek ilaçları kullanmaktan kaçınıp, maliyeti yüksek süreçler gerektirecek hastaları görmezlikten gelir, maliyeti yüksek olan o süreci ya yapmaz yahut epikriz üzerinde yapar gibi faturalandırır, hastaları uzun yatırarak SGK faturalandırmasında hastaları olduğundan daha yüksek basamakta göstererek aldığı ödeneği yükseltir ve gece nöbetçi doktor bırakmayarak yetiştirdiği hemşireleri gece nöbete bırakarak gerektiğinde telefonla yardımcı olmak suretiyle süreci yönetim ederek maliyeti azaltır. Bunlar duyduklarımız fakat bir de yeni bilgiler eklendi tapeler üzerinden, mağduriyet üzerinden ek ücret talep etmek, bu fiyatı veremeyen ailelerin korkularını arttırıcı nitelikte telaffuzlar ve davranışlarda bulunmak gibi ve daha fazlası tahminen de.

İşte tam da sinema burada koptu. Zira kirlenmenin sonu yoktu. Olmazdı. Tabip bir yerde dursa, vazgeçse, bu sefer çeteleşme ve yozlaşma içinde ayakta kalmak zor olacaktı ve aslında sistem bu türlü yürüyordu, kendini haklı çıkaracak argüman bulmak kolaydı, para kazanmak da hoşuna gitmişti; bir işverenin denetiminde mşlı çalışmaktansa kendi işi çalışmak iyi gelmişti ve her şeyden değerlisi kontrol düzeneği işlemiyordu. Siyasi iktidar sağlık siyasetleri üzerinden gereğince prim yapmıştı ve politik şuurdaki küçük bir kesim dışında çürümeye başlamış bu sitemden kimse rahatsız değildi, bu sistemi deşifre etmeye çalışan da ya işsiz kalmayı göze alacak yahut daha öbür büyük bedeller ödeyecekti, ferdi çıkışlar dışında örgütsel çıkışlar yapılamadı, zira özel hastanelerdeki sağlık işçileri örgütlü değillerdi.

Ayrıca sağlık hizmetlerinin her alanında bu yapının içinde bireyler çalışanlar vardı, tam bir çete hali dense yeriydi. Şu Anda bu sistem ya kediliğinden deşifre oldu yahut deşifre edildi.

Şimdi ne olacak?

İhtimâl, kamuoyunun gözü önündeki bireylere cezalar verilecek, herkes derin bir oh çekecek. Adalet herkese iyi gelen bir şeydir. Denetleme düzenekleri düzenlenecek. Özel hastaneler işletmeye vermekten vazgeçecek lakin ağır bakımda kar edemeyen hastane sahipleri farklı sistemlerle ağır bakımı kapatmaya, küçültmeye kadar gidecekler. Kapanan hastaneler oldu.  Adına artık hizmet denilmeyen, kesim denilen Özel Sağlık Sektörü boş durmayacak, monopolleşmeye gidecek ve büyük olan daha büyüyecek, alternatifi azalan sağlık işçileri de daha ucuz fiyatlara bu büyük yapılarda çalıştırılacak. İşin çok önemli kısmının değdiği politikler hesap vermeyecek, toplumsal dejenerasyon, ekonomik kriz şartlarında ve sıhhatin parayla alınıp satılır olduğu düzenek içinde bireyler, yapılar, hastaneler yeni yollar deneyecek, yeni süreçler yaratacak.

Yoğun bakımın kapısında zorlandığım vakitlerde “bu sitemi biz kurmadık, tahminen de sistemin en mağdurlarıyız” dediğim çok olmuştur. Yaşadığın toplumu eksisiyle ziyadesiyle tanımak, yaşananlar karşısında insan olabilmek, insan kalabilmek elbette hem etik pahaları her an her alanda her zorluğa karşın korumak yaşamak yaşatmak ve bu pahaları alt üst etmeye yönelik tüm süreçleri temiz kalarak ekarte edebilmek, anlatabilmek ve tahminen de berbatlardan daha yavuz olabilmekle sağlayacağız. Herkes unutsa bile biz sağlık çalışanları bunları daha çok konuşacağız ki sahiden kalıcı adımlar atılabilsin. Hem hala bu sistemin içinde değil miyiz? Bu yazıyı tutmuş olduğum nöbetin 38’inci stinde yazdığımı ifade edecek olursam, evet hala biz yerdeyiz demem çok doğal değil mi sizce?

Yaşanan süreci kolay bir lisanla anlatmaya çalıştım; derdim şu önce şu “hasta yapıya” teşhis koymak gerekir ki sonra tedavi edilsin. Cumhuriyet’in 101. yılında kalıcı, akılcı, bilimsel, ana lisanda, eşit, ulaşılabilir, sosyal devlet çerçevesi içinde beşere, bilime ve etiğe dayalı bir sağlık siyaseti geliştirilebilmiş değil.

Bu kadar karanlık içinde aydınlık insanlar da azımsanmayacak kadar çok ve onların yüzü suyu hürmetine, vicdanlara dayanarak sürdürülebilir bir süreç yaşandı.  

Şunu da demeden edemiyor, siyaset sistemi nedir, neden varlığı kıymetlidir sorusu akıllara geliyor, gelmeli de.

Yoğun bakım tabibi Rukiye Ekenler