BBC Editörü Bowen: Suriye’deki saldırı ‘hayret verici’fakat Esad’in üzerini çizmek için çok erken

Jeremy Bowen
Uluslararası Haberler Editörü

Suriye’de yeniden başlayan çatışmalar, Hamas’ın geçen yıl 7 Ekim’de düzenlediği hücumdan sonra Orta Doğu’yu pençesine alan kaosun son kademesi.

Hamas’ın saldırısı ve İsrail’in verdiği cevap statükoyu alt üst etti. Son günlerde Suriye’de yaşanan olaylar da, Orta Doğu’yu saran savaşın sakinleşmek yerine tırmandığını gösteren ispatlara eklendi.

2011’den sonra 10 yıl süren savaşta Beşar Esad yönetimi devrilmedi, zira babasından miras kalan rejimi kurtarmak için ülkesini parçalamaya hazırdı.

Bunun için Rusya, İran ve Lübnan Hizbullahı güçlü müttefiklere bağımlıydı. IŞİD aşırılık yanlısı cihatçı örgütlerden, ABD ve varlıklı Körfez monarşilerinin desteklediği milislere dek değişen farklı gruplara karşı Esad’ın yanında yer aldılar.

Şimdiyse İran Orta Doğu’daki güvenliğine ABD’nin de takviyesiyle İsrail’den yediği önemli darbelerle sersemledi. En iyi adamlarını Suriye’deki Esad rejimi tarafında savaşmaları için gönderen müttefiki Hizbullah da, İsrail’in taarruzlarıyla darbe yedi.

Rusya, son birkaç gündür Suriye’de isyancıların ilerleyişine karşı son birkaç gündür hava akınları düzenliyor ama askeri gücü neredeyse tamamen Ukrayna’daki savaşa yönledirilmiş halde.

Suriye’deki savaş aslında bitmedi. Kısmen Orta Doğu ve ötesindeki kaos ve kısmen de gazetecilerin ülkeye girişi neredeyse imkansız olduğundan manşetlerdeki yerini kaybetti.

Bazı yerlerde çatışmalar askıya alında yahut donduruldu ama Suriye hala kapanmamış hesaplarla dolu.

Esad rejimi, Arap ayaklanmaları yılı 2011’den evvelki gücüne hiç ulaşamadıhapishanelerinde hala Suriyeli mahkumları tuttu.

Durum bu türlü bile olsa, son birkaç güne kadar Cumhurbaşkanı Beşar Esad iki büyük kenti, etraflarındaki kırsal bölgeleri ve bu iki kenti birbirine bağlayan otoyolu elinde tutuyordu.

Şimdiyse, Hayat Tahrir El Şam (HTŞ) öncülüğündeki isyancı örgütler, Türkiye hududu boyunca elinde tuttuğu İdlib bölgesinden hücuma geçti. Üst seviye bir diplomatın söylediğine göre ve 27 Kasım’dan bu yana yaşanan bir dizi “hayret verici” olayda Suriye birliklerini silip, süpürdü.

Saldırıdan iki gün sonra, Halep Kalesini ele geçiren isyancılar buradan fotoğraflar paylaşıyordu. Halep Kalesi, kentin isyancılar ve rejim güçleri arasında bölündüğü 2012-2015 arasında hükümet birliklerinin ele geçirilemez karargahıydı.

Hükümet birliklerinin çıkmasından sonra Halep’teki atmosfer sakin gözüküyor. Sosyal medyadaki bir fotoğrafta, üniformalı isyancılar, bir fast-food restorantının önünde kızarmış tavuk satın almak için sıraya girerken görülüyor.

2016’da örgütten ayrılsa da ve o dönem örgüte sadık güçlerle savaşsa da HTŞ’nin kökleri El Kural’a dayanıyor. Fakat HTŞ pala, BM Güvenlik Kurulu, ABD, AB, Türkiye ve İngiltere tarafından “terör örgütü” olarak kabul ediliyor. Suriye rejimi ise tüm karşılarına “terörist” diyor.

HTŞ’nin lideri Ebu Muhammed El Cavlani, Irak ve Suriye’de uzun süre cihatçı liderlik yapmış bir isim. Fakat son yıllarda, örgütünün cazipliğini artırmak için, sıkı cihatçı ideolojiden saptı.

İsim ve ideoloji değişikliği ayrıyeten HTŞ’nin Saldırıyı Püskürtme Operasyonu ismini verdiği taarruza destek çekmek için de kullanıldı. Bu isim ve örgütün resmi duyuruları cihatçı lisandan ve İslami referanslardan kaçınıyor.

BBC İzleme Servisi’nin cihatçı medya uzmanı Mina el Lami, bu nötr lisanın yaşananlarla HTŞ’nin cihatçı geçmişi arasına mesafe koymayı ve saldırıyı rejime karşı ortak bir teşebbüs olarak sunmayı amaçladığını söylüyor.

Suriyeliler genelde aşırı dinci telaffuzdan pek hoşlanmıyor. 2011’deki demokrasi yanlısı aksiyonların güçle bastırılmasından sonraki bir yıllık savaş döneminde cihatçı gruplar isyana hakim olmaya başlarken, çok sayıda Suriyeli ya tarafsız kaldı yahut İŞİD’in cani cihatçı ideolojisinden korktukları için isteksiz de olsalar rejime destek verdiler.

HTŞ’nin öncülüğündeki saldırı, Suriye’nin kuzeyindeki kesimli siyasi görünümden geliyor. Kuzeydoğu Suriye’nin büyük kısmı, bölgede 900 dolayında asker bulunduran ABD’nin desteklediği, Kürtlerin öncülüğündeki Suriye Demokratik Güçleri’nin (SDG) denetiminde.

Türkiye büyük bir oyuncu. Hem kendi düzenli askerlerini hem de destek olduğu milis kümelerini konuşlandırdığı sınır bölgelerini denetim ediyor.

Suriye’den gelen haberlere göre isyancı güçler aralarında helikopterlerin de bulunduğu büyük ölçüde askeri materyal gele geçirdi ve Hama’ya, Şam yolundaki ikinci büyük kente doğru bastırıyorlar.

Hiç elbet rejim ve müttefikleri, kendilerine çeki düzen verip, bilhassa havadan karşılık verme için çalışacak. İsyancıların hava güçleri yokfakat insansız hava araçları savaşlarda bir ihtilal yaptı. İsyancıların üst seviye bir rejim istihbarat yetkilisini insansız hava aracıyla öldürdüğüne dair haberler var.

Suriye’de artan çatışmalar uluslararası alanda da kaygı yarattı. BM’nin Suriye Temsilcisi Geir Pedersen, yaptığı yazılı açıklamada “son gelişmelerin sivillere yönelik büyük risk oluşturduğu ve bölgesel ve uluslararası güvenliğe önemli tesirleri olacağı” ikazında bulundu.

Pedersen “Suriye’deki hiçbir taraf yahut mevcut aktörler Suriye savaşını askeri metotlarla çözemez” dedi.

BM yetkilisi 2015’te geçen BM Güvenlik Kurulu’nun 2254 sayılı kararının uygulanması için “hakiki bir siyasi süreç oluşturmakta kollektif bir yetersizlik olduğunu” vurguladı. Kararda barış için bir yol haritası belirlenmiş ve “Suriye’nin geleceğine Suriye halkı karar verecek” denilmişti.

Amaç, serbest seçimler ve yeni bir anayasayla şekillenecek bir gelecekti. Lakin bu da ülkeyi yıllardır şahsi krallıkları yönetin Esad ve ailesinin vazgeçmesi manasına geliyordu. Bir milyondan fazla ölü, buna izin vermemekte ne kadar kararlı olduklarını gösteriyor.

Esad rejiminin üzerini çizmek için çok erken. Gerçek bir çekirdek takviyeleri var. Kimi Suriyeliler, rejimi isyanı hakimiyeti altına alan cihatçılara kıyasla daha iyi bir seçenek olarak görüyor. Fakat diğer Esad aykırısı gruplar, ki bunlardan çok sayıda var, ayaklanırsa rejimi bir defa daha ölümcül bir tehlikeye girebilir.