Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli: Yeni müfredat neden tepki çekti, MEB’in eleştirilere yanıtı ne oldu?

Milli Eğitim Bakanlığı’nın (MEB) 26 Nisan’da kamuoyu ile paylaştığı “yeni müfredat” olarak bilinen öğretim programları taslakları tartışma yarattı. Eğitim sendikaları ve sivil toplum kuruluşları (STK), MEB’in programdan önce bir ihtiyaç tahlili yapması gerektiğini vurguluyor. BBC Türkçe‘nin sorularını yanıtlayan MEB’e göre ise “Türkiye Yüzyılı Mrif Modeli”, 81 vilayetten öğrenci ve öğretmenler dahil farklı tarafların katıldığı “10 yıllık uzun soluklu bir ihtiyaç analizi” ile hazırlandı. MEB, öğretim programlarının ortak metnini ve 26 dersin öğretim programını 26 Nisan-10 Mayıs tarihleri arasında askıya çıkardı. Yeni model, okul öncesinden 12’inci sınıfa kadar tüm kademelerde mecburî dersleri kapsıyor. Milli Eğitim Bakanı Yusuf Tekin, süreçte 67 binden fazla görüş iletildiğini açıkladı. Görüş bildiren birtakım sendikalar, fikir kuruluşları ve siyasi partiler ise programın hazırlanış sürecinden içeriğine kadar pek çok noktada itirazlarını dile getirdi. CHP Genel Başkanı Özgür Özel, 10 Mayıs’ta yaptığı açıklamada, “Yine müfredat değişikliğine gidiyorlar. Bakana ‘Müfredat anayasadan değerlidir, katılımcılıkla yapın’ dedik, dinletemedik. Berbat bir eğitim sistemini bir defa daha kendi kendinize değiştirmek, yeni memnuniyetsizliklerden diğer bir şey getirmeyecektir” dedi. DEM Parti İstanbul Milletvekili Özgül Saki, 13 Mayıs’ta yaptığı açıklamada, “Türkiye Yüzyılı Mrif modeli, tekkede mürid yetiştirme modelidir. Bu müfredat ile açıkça İmam hatip okulları, kuran kursları, tarikat-cemt yurtları ve eğitim merkezleriyle çocukların ve gençlerin, siyasal İslamcılığın ve neo-Osmanlıcı toplumsal inşa sürecinin desteği olması hedefleniyor” diye konuştu. Geçen yıl yapılan seçimlerde Cumhur İttifakı’nda yer alan HÜDA PAR’ın genel sekreteri Şahzade Demir ise 11 Mayıs’ta yaptığı açıklamada, “Bu program kıymetler eğitimi kavramıyla iç içe bir şekilde uygulanabilirse daha iyi bir mana ifade edecektir. Uzman ve faziletli insan yetiştirmenin eğitimin amaçladığı olarak belirlenmesi çok önemli bir adım” dedi. Programların 2024-2025 eğitim-öğretim periyodundan itibaren uygulamaya konması planlanıyor. BBC Türkçe, MEB’in paylaştığı binlerce sayfalık dökümanda öğretim programlarının içeriğinin nasıl değiştiğini uzmanlarla konuştu ve MEB’in değerlendirmelerini aldı.

‘Türkiye Yüzyılı Mrif Modeli’ nedir, neden eleştiriliyor?
“Türkiye Yüzyılı Mrif Modeli” yeni müfredat olarak bilinen eğitim-öğretim programlarının esas aldığı modele verilen isim. Model, mevcut programlardaki eksiklikleri gidermekten çok ideolojik bir gündemle hazırlandığı yönünde sık sık eleştiriliyor. Eğitim ve Bilim İşçileri Sendikası (Eğitim Sen), modele ismini veren “Türkiye Yüzyılı” tabirinin bu nedenle sıkıntılı olduğunu savunuyor. “Türkiye Yüzyılı”, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. yılında Türkiye için eğitim dahil, endüstriden spora ve teknolojiye farklı alanlarda tanımladığı vizyonun ismi. BBC Türkçe‘ye konuşan Eğitim Sen Eğitim ve Yükseköğretim Sekreteri Evrim Gülez, “Türkiye Yüzyılı ifadesi, bir parti ve partili Cumhurbaşkanı’nın 2023 genel seçimlerindeki sloganına atıf yapan bir kavram. (Bu tabirin modelde kullanılması) Türk Milli Eğitimi’nin birinci temel unsuru olarak geçen ve ekseriyetle ‘eşitlik’ olarak bilinen prensibe gölge düşürüyor” dedi. Gülez’e göre müfredattaki, “aklıselim”, “kalbiselim” gibi sözler ve “erdem-değer-eylem” modeli, “Evrensel unsurlar, insan hakları ve çocuğun üstün faydasını değil de; siyasal iktidarın, siyasal- ideolojik gayelerini gösteren, tek adam rejiminin yaratmaya çalıştığı insan modelini hedefe alan” bir müfredat olduğuna dair delil oluşturuyor. BBC Türkçe‘nin sorularını yanıtlayan Eğitim Islahatı Teşebbüsü (ERG) Siyaset Analisti Ekin Gamze Gencer de, “Türkiye Yüzyılı Mrif Modeli”ne yönelik telaşlarını dile getirdi: “Yetkin ve faziletli insan gibi sorgulanması ve somutlaşması mümkün olmayan kavramlar ve pahalar, programda sık sık ele alınan eleştirel düşünme, meraklılık, esneklik ve sorun çözme gibi marifetlerle zıtlık oluşturabilir. “Kavramların sonlarının net olmaması ve dengeli bir kavramsal çerçevenin bulunmaması, çoğunlukçu, ahlakı dindarlığa indirgeyen eğitim programlarının önünü açabilir”. Programda hangi faziletlerin hangi değerlerlerle ve ne tıp yaklaşımlarla eşleştiği “erdem-değer-eylem” tablolarında anlatılıyor.

Aralarında adalet, aile bütünlüğü, dürüstlük ve mahremiyetin de olduğu 20 farklı değer üzerinde duruluyor. Ancak kıymetlerin öğrenciye hangi derste ve nasıl kazandırılacağına ilişkin net bir açıklama yok. ERG’den Gencer, “Değerler eğitimine ilişkin uygulamaların somutlaştırıldığı belirtilse de, birçok ders öğretim programında kıymetlerle temasların fakat zorlama bir biçimde kurulabildiği görülüyor” dedi. BBC Türkçe’nin sorularını yanıtlayan gazeteci Abbas Güçlü de, “Ölçme ve değerlendirme kadar çok çok önemli bir diğer detay, bu ölçme ve değerlendirmenin pedagojik manada kabul gören bir sisteme dayalı olmasıdır” diye konuştu ve ekledi: “Beklentiler pedagojik mi, yoksa ideolojik mi? Bu çok net değil.”

MEB’e göre yeni müfredat hangi gereksinimlere karşılık veriyor?
Getty Images Taslakların en çok tartışılan istikametlerinden biri de, MEB’in programın hazırlık sürecinde bir ihtiyaç tahlili yapıp yapmadığı konusu oldu. Eğitim sendikaları ve STK’lar, MEB’in programdan önce ihtiyaç tahlili yapması gerektiğini söyleyerek tenkitte bulundu. BBC Türkçe‘nin sorularını yanıtlayan MEB ise açıklamasında ihtiyaç tahliliyle tespit edilen eksiklikleri şu şekilde sıraladı: MEB mevcut programların açmazlarının tespitinde 17 binden fazla öğrencinin katıldığı bir anket çalışması, akademik yayınlar, uluslararası tahliller dahil farklı raporların da kullanıldığını vurguladı. Ancak bu çalışmaların kamuoyuyla paylaşılmaması sürecin şeffaflığına dair tenkitlerin artmasına yol açtı. MEB, BBC Türkçe‘nin, katılım tenkitleri ve faydalanılan çalışmaların kamuoyuyla paylaşılmasıyla ilgili sorusuna, Bakan Yusuf Tekin’in, “Biz kimseyi seçmedik, eğitimin tüm paydaşlarına davette bulunduk” sözlerini hatırlatarak karşılık verdi. MEB, programdaki “değerler” vurgusuyla ilgili olarak ise şu açıklamayı yaptı: “Bilimin yol göstericiliğinin yanında, eğitim sistemimizi ve öğretim programlarımızı ulusallaştırmak, kültürümüzden izler taşımasını sağlamak ve manevi değerlerimizle bütünleştirmek çocuklarımıza borcumuzdur. Aksi halde öğretim programlarının uygulamasından istenilen bütüncül sonuçlar alınamaz.”

‘İnsan haklarına ve hukukun bağlayıcılığına ilişkin vurgular yer almıyor’
MEB, taslaklardan alınan geri dönüşlerle revize edilen programların 2024-2025 eğitim ve öğretim yılında uygulanmasını planlıyor. Milli Eğitim Bakanı Yusuf Tekin, tüm sınıf seviyelerine geçilmesi hâlinde farklı mağduriyetlerin ortaya çıkmasını istemediklerini belirterek, “Hazırladığımız program, her kademenin birinci sınıfında uygulanacak” dedi. Bu; okul öncesi, ilkokul birinci sınıf, ortaokul beşinci sınıf ve lise dokuzuncu sınıfların yeni müfredatla eğitim göreceği manasına geliyor. Ancak eski müfredattan yenisine geçecek olan öğrenciler açısından bu sürecin tasa verici olduğunu savunanlar da var. Eğitim-Sen’den Evrim Gülez, “Öğrencinin ortaokula bilgileri tam olarak geldiğini var sayıyoruz lakin hepimiz biliyoruz ki bu doğru değil… Öğrenci eski müfredattan gelmiş ve mevzuyu bilmeden gelmiş olacaktır. Bu yüzden bu haldeki toplu değişikliğin ilkokul 1’den başlatılması esas olmalıdır” diyor. 2017 yılındaki müfredat değişikliğinde müfredattan kaldırılan Evrim Teorisi yeni taslaklarda da yer almıyor. ERG, daha evvelki programlarda yer alan “insan haklarına ve hukukun bağlayıcılığına ilişkin” vurguların, taslak programın özel maksatlarında yer almadığına da dikkat çekiyor. İnsan Hakları, Vatandaşlık ve Demokrasi alanında “ifade özgürlüğü, din ve vicdan özgürlüğü aynıi mevzulara yer verilmeyip, tartıyla görev ve sorumluluklara odaklanılıyor” diyen ERG Siyaset Analisti Ekin Gamze Gencer, öğrencilerin “hak ve özgürlükleriyle ilgili bilgi edinme hakkının önüne geçildiğini” söylüyor.

‘Çalışan ebeveynlerden oluşan çekirdek aile yapısının ülkemizde yaygınlaşması, okuldan beklentileri artırdı’
Getty Images Bu eleştirilerin yanında, Eğitimciler Birliği Sendikası (Eğitim Bir Sen) benzeri, yeni müfredatta bedeller vurgusunun daha güçlü olması gerektiğini savunanlar da var. Sendika, “Sosyal-duygusal öğrenme marifetlerine ‘kalp’ ve ‘ruh’ dokunuşları yapılması ‘çok isabetli’. Lakin bui medeniyet kodlarımızı yansıtan dokunuşların altı iyi doldurulamamış ve dahası, bunlar fen bilgisi, ideoloji ve hayat bilgisi derslere yansıtılamamıştır. “Zira titiz incelendiğinde, bu derslerin içerik ve etkinliklerinde, yaratıcıya daha fazla yer verilmesi gerektiği görülecektir” tenkidinde bulunuyor. Bu tenkitleri “doğru kabul etmek” gerektiğini kaydeden MEB, BBC Türkçe‘nin bu bahisteki sorusuna şu cevabı verdi: “…Çalışan ebeveynlerden oluşan çekirdek aile yapısının ülkemizde yaygınlaşması ile çocukların sosyal öğrenmeler ile edindikleri bedelleri artık edinemez olmaları bu bahiste okuldan beklentileri artırmıştır. “Bu nedenle programın milli ve manevi bedeller açısından yetersiz bulunmasını anlayışla karşılamak ve doğru bir tenkit olarak kabul etmek gerekir.” MEB daha önce programları gelen görüşler doğrultusunda revize edeceğini açıklamıştı.